Vuurwerk ook in 1934 al discussiepunt: 'Jong en oud kunnen het niet laten'

"De jeugd en ook vele ouderen kunnen het nog niet laten hier en daar eens een voetzoeker af te steken, als ze zich buiten den gezichtskring van een politieman bevinden", tekent een verslaggever van het Nieuwsblad van het Noorden in 1934 op vanuit Meppel. In de Drentse plaats geldt op dat moment een vuurwerkverbod tijdens de jaarwisseling, maar daar houdt blijkbaar lang niet iedereen zich aan.

Bijna negentig jaar later lijkt er niet veel te zijn veranderd. Een vuurwerkverbod in twaalf gemeenten werd tijdens de afgelopen jaarwisseling grotendeels genegeerd.

Het voorbeeld uit het Meppel van de jaren 30 laat zien dat vuurwerk al decennialang een hot topic is. Ook andere gemeenten hebben in de vorige eeuw geëxperimenteerd met een lokaal afsteekverbod.

In Meppel leidde het verbod in 1934 tot een kapotte jas, een verbrande hand en een proces-verbaal:

In Arnhem kwam de politie in 1956 met een vuurwerkverbod. "Als alle Arnhemmers gehoorzame burgers zijn, is er op de laatste avond van het jaar geen geluid te horen", aldus de Arnhemse Courant daags voor de jaarwisseling van dat jaar.

Maar in hetzelfde krantenartikel worden de verwachtingen al getemperd. Een winkelier vertelt dat hij tot dan toe alleen maar meer vuurwerk heeft verkocht, want: "Wat niet mag, doet iedereen juist graag."

En dat blijkt niet alleen tijdens de jaarwisseling te gelden. Zo beklaagt een Amsterdammer zich in 1933 in het gereformeerde dagblad De Standaard over de viering van de lokale feestdag Hartjesdag in augustus. "Dan wordt overal vuurwerk afgestoken, niettegenstaande het verbod, dat elk jaar weer opnieuw door de politie in herinnering wordt gebracht", schrijft 'Bijltje' in een terugkerende rubriek in het blad.

Jaarlijkse pleidooien

In 1955 probeert de gemeente Zwolle via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voor het eerst een landelijk vuurwerkverbod te regelen. De bijna negentig Zwolse vuurwerkgewonden die er bij de jaarwisseling daarvoor waren gevallen, waren voor de gemeente de druppel. De VNG kaart het voorstel aan bij de minister van Binnenlandse Zaken, maar dat draait op niets uit.

In de decennia daarna wordt tijdens Oud en Nieuw steeds meer vuurwerk afgestoken. En net als nu klinken er "pleidooien van politici die ieder jaar met Oud en Nieuw weer terugkomen, om alle vuurwerk rigoureus te verbieden", schrijft Het Parool op 31 december 1975.

Je bent een rund...

Tot een landelijk vuurwerkverbod komt het echter nooit. Wel wordt ingezet op voorlichting en bewustwording. In 1974 kwam SIRE voor het eerst met een campagne over de gevaren van vuurwerk. In de jaren daarna volgden advertentieposters en reclamefilmpjes met slogans als 'Je bent een rund als je met vuurwerk stunt' en 'Verknal je toekomst niet'.

In de jaren 90 sloeg SIRE in de campagnes naar eigen zeggen een iets hardere weg in, door verminkte lichaamsdelen van vuurwerkslachtoffers te laten zien. Zoals in deze video uit 1995:

De afgelopen jaren is een dalende lijn in het aantal vuurwerkslachtoffers op de spoedeisende hulp. Vorig jaar waren er weliswaar veel meer vuurwerkongelukken dan tijdens de 'lockdownjaarwisseling' 2020-2021, maar stukken minder dan in de jaren daarvoor.

In beide coronajaren gold een vuurwerkverbod vanwege een dreigende overbelasting van de ziekenhuizen. Maar of een landelijk verbod zonder meer er ooit écht komt, is dus zeer de vraag, blijkt wel uit de slepende discussie over het onderwerp.

Handhaving

"Dat vuurwerk negatieve maatschappelijke effecten heeft is duidelijk. Een belangrijk deel van de samenleving vindt het echter zo waardevol dat het de negatieve effecten op de koop toeneemt", ziet Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit. "Daarom blijft de discussie over afschaffing maar voortduren bij politici, die terecht ook naar de mening van hun achterban kijken."

Volgens Helsloot is het beter te focussen op bijvoorbeeld milieuvriendelijker 'knalalternatieven' of op het veilig afsteken van vuurwerk, met gratis lonten en veiligheidsbrillen. "Je kan als arts, politicus of brandweerman makkelijk roepen dat je vindt dat er geen vuurwerk moet worden afgeschoten, maar eigenlijk weet iedereen dat handhaving een onmogelijke taak is."

En dat zag in 1933 ook de auteur van de genoemde rubriek 'Brieven van Bijltje' al. "We kunnen alles en nog wat ge- of verbieden, doch 't geeft niets als aan de opvolging der voorschriften de hand niet wordt gehouden."