Het prijsplafond ongunstiger dan gedacht? Zo zit het

• Eva Wiessing

  verslaggever Economie
• Sjoerd Mouissie

  Datajournalist

Het kabinet heeft steeds gezegd dat er een jaarlijks prijsplafond komt voor gas en voor stroom. Wie minder dan 1200 kuub gas verbruikt in een jaar, betaalt 1,45 euro per kuub, inclusief belasting. Dat is ver onder de huidige marktprijs van zo'n 3 euro. Voor stroom is het jaarlijks prijsplafond 2900 kWh. Blijf je daaronder, dan betaal je 40 cent per kWh, inclusief belastingen.

Gisteren bleek dat het prijsplafond niet jaarlijks berekend wordt, maar dat je in feite twee keer per jaar een prijsplafond hebt: een prijsplafond voor je jaarlijkse eindafrekening en eentje daarna. Tenzij jouw jaarafrekening precies gaat over de periode van 1 januari tot 31 december, maar dat komt in de praktijk weinig voor.

Hoe werkt het?

De overheid heeft het plafond van 1200 kuub gas en 2900 kWh stroom verdeeld over de 365 dagen van het jaar en daarbij rekening gehouden met het gemiddelde verbruik van gas en stroom in Nederland op elke dag in het jaar. Zo heb je op een winterdag een hoger plafond op gas dan op een zomerse dag, omdat we in de winter gemiddeld meer gas verstoken dan in de zomer.

Met die 'dagelijkse verbruiksplafonds' gaat de energiemaatschappij dan berekenen welk deel van jouw verbruik onder het prijsplafond valt van 2023, en welk deel van jouw verbruik nog in 2022 viel, zonder prijsplafond. Zo wordt jouw rekening opgeknipt in twee delen: voor en na het prijsplafond. Maar ook het prijsplafond van 2023 wordt zo in tweeën geknipt: voor en na jouw jaarlijkse afrekening.

Als de jaarafrekening bijvoorbeeld op 1 maart komt, dan zal de energiemaatschappij volgens die dagelijkse verbruik-plafonds berekenen hoeveel van jouw verbruik heeft plaatsgevonden van 1 januari tot 1 maart, onder het prijsplafond met het tarief van 1,40 euro, en welk deel van de totale jaarafrekening van 1 maart 2022 tot 31 december in 2022 heeft plaatsgevonden, tegen de markttarieven die nu nog gelden.

Na 1 maart geldt precies hetzelfde. Zo heb je te maken met twee verbruiksplafonds; eentje van 1 januari tot 1 maart van 410 kuub gas, en een nieuw verbruiksplafond voor de rest van volgend jaar van 790 kuub. Voor stroom geldt een verbruiksplafond van 620 kWh tot 1 maart en 2280 kWh voor de rest van het jaar.

Hoe pakt dat financieel uit?

Volgens het ministerie zullen de meeste mensen hier geen nadeel van ondervinden, want als je in de eerste periode onder het plafond blijft, zal dat vaak ook voor de tweede periode gelden. En als je eroverheen gaat, zal dat in de regel ook in beide periodes zo zijn, tenzij jouw verbruik sterk afwijkt van het gemiddelde verbruik.

Stel dat jouw eindafrekening op 1 juni is en je verbruikt veel meer stroom dan gemiddeld in de zomer omdat je een airco hebt, dan kan het zo zijn dat je voor 1 juni onder het plafond zat en daarna erboven. De ruimte die je overhad tot 1 juni, kun je niet meenemen naar de volgende periode. Dan benut je niet de volle 2900 kWh van het gesubsidieerde tarief van 40 cent.

Waarom dan niet gewoon een jaarplafond?

Het kabinet legt in een Kamerstuk uit dat die dagelijkse berekening van het verbruiksplafond (de 'standaard verbruiksprofielen') nodig is, voor het geval iemand gedurende het jaar wil overstappen op een andere energieleverancier. Met deze vaste berekening kunnen de twee energiemaatschappijen goed berekenen hoeveel van het plafond er is verbruikt en hoeveel er nog over is voor het tweede deel van het jaar. Zonder die berekening op dagbasis, zou het niet mogelijk zijn om van energiemaatschappij te veranderen en dat is niet de bedoeling.

Maar als ik het hele jaar bij dezelfde energiemaatschappij blijf?

Voor bestaande klanten, die een slimme meter hebben, zou het mogelijk moeten zijn om op 31 december, middernacht, vast te stellen wat de stand is op de meter, als het prijsplafond officieel ingaat. Klanten zonder slimme meter zouden een foto kunnen nemen en ook een jaar later precies kunnen vaststellen of ze wel of niet onder het plafond gebleven zijn.

Maar volgens een woordvoerder van het ministerie van EZK hebben energiemaatschappijen aangegeven dat het zo niet werkt. Want de systemen zijn helemaal ingericht op de jaarafrekening en die kan bij iedereen op een andere dag in het jaar zijn.

Bij de jaarafrekening wordt duidelijk of je maandelijkse voorschot voldoende was om het daadwerkelijke energieverbruik te betalen. Of je geld terug krijgt of moet bijbetalen en wat jouw nieuwe maandbedrag wordt. "Alle systemen zijn ingesteld op die jaarafrekening. Ze kunnen een prijsplafond van 1 januari tot 31 december niet verwerken."

Hoe controleer ik dan mijn prijsplafond?

Het kabinet verwacht dat 4,9 miljoen huishoudens (60 procent van de Nederlandse huishoudens) onder het prijsplafond blijven en dus volledig profiteren van de vaste tarieven voor gas en licht. Dit systeem maakt het wel ingewikkelder. Energiemaatschappijen zijn bezig om de apps aan te passen, zodat je per maand kunt controleren of je verbruik onder het plafond blijft. Maar het is niet duidelijk of alle energiemaatschappijen die service tijdig kunnen leveren.