Een uniek kijkje in de nieuwe koninklijke grafkelder

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Het sierlijke praalgraf van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft zet bewonderaars eigenlijk op het verkeerde been. Eeuwenlang was de koninklijke grafkelder eronder een weinig uitnodigende, krappe ruimte, zo vol mogelijk gezet met grafkisten van de Vader des Vaderlands, stadhouders, koningen, koninginnen en hun kinderen. Een nieuwe uitbreiding is een stuk sfeervoller en gebruiksvriendelijker.

De pers mocht er vandaag een kijkje nemen. Twee aan twee mochten journalisten afdalen in de nieuwste ruimte. De deuren naar het oude gedeelte van de grafkelder bleven daarbij overigens gesloten.

Neem een kijkje in de grafkelder:

In tegenstelling tot de bestaande ruimtes kan men hier rechtop staan. Het oudste gedeelte van de kelder, pal onder het grafmonument, is alleen kruipend te bereiken, legt directeur Claudia Hörster van de Koninklijke Verzamelingen uit. De kisten van onder anderen Willem en zijn zoons Maurits en Frederik Hendrik maken de ruimte bomvol.

"Dat heeft alles te maken met de geschiedenis. Willem van Oranje had Breda gekozen als zijn laatste rustplaats, waar zijn familie lag. Maar die stad was belegerd door de Spanjaarden, dus kreeg hier aanvankelijk een tijdelijke voorziening."

De kelder kreeg een forse uitbreiding in 1822, maar na de bijzettingen van prins Claus, koningin Juliana en prins Bernhard was ook daar de maximumcapaciteit bereikt. Toen de Nieuwe Kerk in Delft werd gerestaureerd vatte men ook het plan voor een uitbreiding op. Nieuwe technieken maakten het mogelijk nog iets dieper te graven, zodat er nu stahoogte is.

"We hebben de marges opgezocht van de breedte en de lengte om zoveel mogelijk gebruik te maken van de beschikbare oppervlakte. Dat was nu mogelijk, vroeger niet", zegt architect Gijsbert van Hoogevest. Een spannend project, waarbij constant gemonitord werd of de werkzaamheden geen schade aanrichtten.

"Een grafkelder bouw je niet elke dag en zeker niet in een oude kerk. Je weet dat je veel problemen krijgt met de stabiliteit. Het mag niet gaan zetten, niet scheef gaan staan, geen trillingen. Het gebouw moet goed overeind blijven staan en ook het grafmonument er vlak naast mag niks overkomen."

Bekijk hier een animatie van de uitbreiding:

De bestaande funderingen dicteerden dan ook de ruimte van de nieuwe kelder: een rechthoekige, betonnen bak met plek voor twintig grafkisten. Nieuw is een plek voor urnen. Bijzetting was 500 jaar traditie, maar prinses Christina was in 2019 de eerste Oranje die gecremeerd werd. Plannen om haar urn naar Delft over te brengen zijn er overigens niet.

"De familie heeft voor haar een andere laatste rustplaats gevonden", zegt directeur Koninklijke Verzamelingen Hörster. "Er is nu geen enkele concrete aanleiding, maar je probeert voor eeuwen te bouwen en je wil gewoon alle mogelijkheden meenemen. Vandaar dat die toevoeging is gedaan. Als hij nooit gebruikt wordt, is het ook goed."

Volgens architect Van Hoogevest is het ook aangenamer verblijven in de nieuwe ruimte dan in de oude gedeeltes. Geen te lage, bedompte bakstenen gewelven meer, maar strak beton met messing plinten, afgewerkt met leemstuc voor de vochthuishouding. Er is prettig indirect licht via het plafond en de vloer, in de gang staan drie eikenhouten zitjes met koningsblauwe bekleding.

"Het is een lichte ruimte, niet somber of bedompt, helemaal niet", meent Van Hoogevest, die beleefd zwijgt over hoeveel inspraak de koninklijke familie precies heeft gehad. "Het is echt een mooie, strakke eigentijdse vormgeving. Ik heb dat ook ervaren toen ik even op zo'n bankje ben gaan zitten. Dan kun je echt even tot jezelf komen. Mensen die daar later gebruik van zullen maken zullen daar denk ik wel blij mee zijn."

Geen grafsteen meer lichten

De ruimte zal ook een stuk makkelijker te bezoeken zijn voor nabestaanden en ook voor Hörster en de burgemeester van Delft tijdens hun jaarlijkse inspectieronde. Vroeger moest daar een grafsteen voor gelicht worden om een dienstingang bloot te leggen. Nu kunnen ze een zijdeurtje in de kerk pakken of zelfs via de nieuwe buiteningang naar binnen.

Hörster verwacht dat de Oranjes "langer dan een eeuw" vooruit kunnen met de nieuwe grafkelder. Bij een eventuele volgende uitbreiding wordt het volgens architect Van Hoogevest goed zoeken naar meer ruimte onder de kerk. "De kop van het koor is ook vol dus de enige plek die ik nog kan bedenken is aan de tegenovergelegen kant", zegt hij. "Maar ik zie dat niet zo gauw gebeuren. Het is in ieder geval ver na ons."