'Optoppen' in plaats van nieuwbouw: DDR-flats tegen de woningnood

• Job Urbach

  redacteur Bureau Berlijn

Bij de aanpak van het woningtekort hopen de Duitsers een opvallende troef in handen te hebben. De buitenkans staat al sinds de jaren 70 klaar: betonnen Plattenbau-flats.

Net als Nederland kampt Duitsland met een groot tekort aan woningen, iets wat de regering wil oplossen. Doel is om ieder jaar 400.000 nieuwe woningen te bouwen, waarvan een kwart bestemd is voor sociale huur.

Maar bijbouwen is niet eenvoudig. De koepelorganisatie van de Duitse vastgoedsector, GdW, is kritisch en stelt dat de regering het doel niet gaat halen. De organisatie houdt dit jaar rekening met niet meer dan 250.000 nieuwgebouwde woningen, en voor 2023 ligt de prognose op 200.000.

Snelle en goed uitvoerbare oplossingen zijn dus nodig. De herontdekking van Plattenbau biedt daarbij uitkomst.

Woningbouwcorporatie Howoge, met een bestand van bijna 75.000 woningen een van de grootste corporaties van Berlijn, ziet mogelijkheden. Om creatief met ruimte om te gaan, besloot Howoge om boven op de platte daken van de iconische Plattenbau-flats nieuwe verdiepingen te bouwen. De eerste pilotprojecten met dit 'optoppen' zijn bijna klaar.

Een van die proefprojecten is in de wijk Buch, in het noordoosten van de stad. "Dit is een WBS-70-flat, Wohnungsbauserie 70, die in de DDR ontwikkeld is om snel woonruimte te creëren. We hebben hier drie verdiepingen opgetopt. Het gaat om in totaal 22 woningen", aldus projectmanager Sebastian Alpitz.

De woningen zijn twee- of driekamerappartementen, variërend tussen 45 en 100 vierkante meter per woning. De helft van de appartementen is sociale huur en de andere helft is voor de vrije sector. De kale huur bij sociale huurwoningen ligt rond de 6,50 euro per vierkante meter en voor de vrije huursector is het gemiddeld 11,50 euro per vierkante meter.

Woningbouw in de DDR

De meeste Plattenbau-flats werden gebouwd in de jaren 70 en 80. De aanleiding ervoor was het grote woningtekort dat na de Tweede Wereldoorlog was ontstaan. In de eerste jaren na de oorlog kende Duitsland een enorme toestroom van Duitstalige vluchtelingen uit Centraal- en Oost-Europa en tegelijk lagen veel huizen in puin.

In de DDR kwam de volkshuisvesting in de jaren 50 en 60 moeilijk op gang. Om de woningbouw een impuls te geven, presenteerde de SED, de Oost-Duitse staatspartij, in 1973 een grootschalig plan.

Het Wohnungsbauprogramm moest tot 1990 zorgen voor het realiseren van een groot aantal nieuwe woningen. Dat moest goedkoop, snel en eenvoudig. Aan de hand van prefab-bouwpakketten werd in hoog tempo de ene na de andere Plattenbau-flat uit de grond gestampt.

'Aufstocken'

Die erfenis van de DDR is in Oost-Duitse steden nog aanwezig. Zo ook in Berlijn, waar Plattenbausiedlungen het straatbeeld domineren. De betonnen woonblokken stralen niet altijd creativiteit uit, maar er zijn verschillende praktische redenen om hier uit te breiden.

Bouwtechnisch was het optoppen relatief eenvoudig, zegt projectmanager Alpitz. "Bij dit type flats worden de lasten van boven naar beneden geleidelijk verdeeld. Daardoor waren geen grote aanpassingen nodig."

En ook wat voorzieningen betreft sluit het goed aan. "De WBS-70 staat op veel plekken in de stad. Dat betekent dat op veel plekken de sociale infrastructuur al voorhanden is. Scholen, kinderdagverblijven en parkeerplaatsen zijn er al."

Toch moesten wel wat hobbels overwonnen worden. "Het draagvlak onder de bewoners was klein. Het optoppen moest ook een meerwaarde hebben voor de bewoners. Daarom hebben we het volledige gebouw gemoderniseerd", aldus directeur Ulrich Schiller.

Naast het realiseren van drie nieuwe verdiepingen, is de rest van het gebouw ook onder handen genomen. De voorheen flets ogende flat is van nieuw schilderwerk voorzien en na vijftig jaar is er een lift in het gebouw.

Ruimte voor groei

Als het aan Ulrich Schiller ligt, blijft het niet bij een paar pilots. Hij ziet potentie voor meer opgetopte Plattenbau in Berlijn. Het enige dat volgens Schiller een snelle bouw in de weg staat, is de Duitse bureaucratie.

"Bepaalde elementen uit de vergunningsaanvraag moeten aangepast worden. Als er een model gebruikt zou worden voor dit type woning, kan alles veel sneller gerealiseerd worden. Er zijn honderden WBS 70-flats in Berlijn, en die bieden ruimte voor duizenden nieuwe woningen."

Woningbouwcorporaties zijn enthousiast en staan klaar. Nu is het aan de ambitieuze Bondsregering om de weg vrij te maken voor meer opgetopte woningen.