Onthulling Joods monument kibboets op de klei in Franeker
In Franeker is tegenover het voormalige kibboetsgebouw een namenmonument onthuld voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Tussen 1934 en 1941 volgden Joodse jongeren in het kibboetsgebouw een landbouwopleiding. Na het behalen van hun certificaat gingen ze aan de slag in Palestina. Gedurende de zeven jaar dat er een kibboets aan de rand van Franeker was gevestigd, hebben meer dan 90 Joden hier gewerkt en gewoond.
Op 3 november 1941 werd iedereen die op dat moment in de kibboets woonde, gearresteerd door de Grüne Polizei en de Franeker politie. Vandaag, precies 81 jaar later, worden 25 kibboetsbewoners herdacht. Dit zijn niet alleen de jongeren die in november 1941 zijn opgepakt, maar ook Joden die eerder in de kibboets hebben gewoond en later in de oorlogsjaren zijn omgekomen.
Het monument, in de vorm van een zwarte zuil met de namen van de slachtoffers, is ontworpen en gebouwd door Marcel van Zijp in opdracht van de gemeente Waadhoeke. Burgemeester Marga Waanders, commissaris van de koning in Friesland Arno Brok en enkele nabestaanden voerden het woord bij de onthulling van het monument.
Franeker staat heel november in het teken van de kibboets. Naast de onthulling van het monument is er een boek over gepresenteerd en er gaat volgende week een documentaire in première. Eerder dit jaar besteedden museum Martena en het Historisch Centrum Franeker al aandacht aan de bewoners.
De Joodse jongeren van de kibboets gingen uit werken bij boeren en tuinders in de buurt. Koeien melken, appels plukken in de boomgaard, zwoegen op het land; ze deden allerlei soorten werk. "Ze gingen in de leer bij de stugge Friese boer om het vak te leren en 's avond leerden ze uit de Thora. Dat was hun voorbereiding op Palestina", vertelt Auke Zeldenrust, die het boek Kibboets op de klei schreef.
De kibboets werd in 1934 opgericht door Jacob Bramson en zijn vrouw Carolina. Bramson was niet alleen tweede geneesheer bij het psychiatrisch ziekenhuis in Franeker, maar ook amateurfilmer. Tussen 1937 en 1939 heeft hij veel opnames gemaakt van de kibboetsbewoners en hun dagelijks leven op de Friese kleigrond.
"Die beelden toonde Jacob op diverse plaatsen in Nederland om de kibboets te promoten", vertelt historicus Syds Wiersma. Wiersma heeft onderzoek gedaan naar de kibboets en is ook coördinator van het Fries Film & Audio Archief.
Bramson overleefde de oorlog, maar zijn vrouw Carolina stierf op 16 februari 1945 in Bergen-Belsen. Haar naam staat ook op het monument in Franeker. De beelden van de kibboets nam Bramson na de oorlog mee naar Israël.
Dit monument betekent heel veel voor mij, het is toch een beetje emotioneel dat er zo veel aandacht wordt besteed aan deze familie.
Daar kwamen ze uiteindelijk in het bezit van het Holocaust-herinneringscentrum Yad Vashem in Jeruzalem. Een nabestaande van de familie Bramson, Betinne Polak, kreeg de beelden in handen en bood ze aan het Fries Film & Audio Archief aan. Het vertonen van de filmopnames in Nederland riep herinneringen en reacties op bij het publiek. Zo ontstond het idee om een monument te maken.