Oekraïense journalist Illia Ponomarenko werkt altijd
Wie de oorlog in Oekraïne volgt, kan niet om Illia Ponomarenko heen. De 30-jarige militair verslaggever van de Kyiv Independent is met 1,2 miljoen Twittervolgers de belangrijkste Engelstalige Oekraïense journalist. Gisteravond was hij in Amsterdam, voor de jaarlijkse Oktoberlezing van kennisplatform Raam op Rusland. Vooraf sprak hij met de NOS over zijn vak.
Zijn werk is door de oorlog drastisch veranderd. "Je doet niet gewoon je werk, maar je verleent een dienst aan je land", zo omschrijft hij zijn werk. Niet als een woordvoerder van de staat, maar wel als een "onofficiële ambassadeur" van het land. Daarvoor is hij "95 procent van zijn tijd" aan het werk. "Dat vindt mijn vriendin niet leuk, maar ik verzamel continu informatie."
Ponomarenko was zichtbaar opgelucht om even weg te zijn uit Oekraïne, na een reis van 30 uur. "Je ademt hier in Amsterdam de lucht van een stad die niet vergiftigd is door de angst van oorlog." In Kiev is de oorlog altijd dichtbij: "Ik kijk voortdurend op mijn smartwatch of er een luchtalarm afgaat of dat het tijd is voor de avondklok. En ieder moment kan er een raket landen. Je kan niet voorspellen wat er gaat gebeuren."
Die onzekerheid maakt zijn werk als journalist ook ingewikkeld. "Deze oorlog zit, niet alleen negatief, vol met verrassingen. Ik durf daarom niets meer te voorspellen."
Wel restricties, geen censuur
Ponomarenko's Twittertijdlijn bestaat niet alleen uit nieuwsmededelingen, maar ook uit heroïsche berichten over de Oekraïense strijdkrachten. Maar hij is ook vrij om kritiek te uiten op de Oekraïense autoriteiten, verzekert hij. "Ik kan een kritische Facebookpost over een legerofficier schrijven zonder dat het consequenties heeft."
Toch bestaan er een aantal restricties aan verslaggeving over het front. Rond het offensief in Cherson geldt bijvoorbeeld een mediastilte, afgekondigd door de autoriteiten. "Dat is moeilijk voor ons, maar het is wel nodig voor de veiligheid van de operatie. Er is absoluut geen sprake van censuur", stelt hij.
"Oekraïne is niet zoals Rusland. Ons leger begrijpt dat je op den duur informatie moet delen. Als je stil bent, gaat het publiek vragen stellen of twijfelen. Bovendien komen mensen er zelf ook wel achter of er mensen sterven." De journalist spreekt daarnaast met zowel burgers als bekenden uit het leger, waarin Ponomarenko in het verleden ook zelf heeft gediend.
Mijn geboortedorp bestaat niet meer, je kan er niet meer leven.
Over slachtofferaantallen worden alleen in algemene zin cijfers gedeeld: zo'n 50 à 60 gewonde en dode Oekraïense strijders per dag. "Precieze aantallen horen we wel na de oorlog." Ook de exacte omvang van de Oekraïense strijdkrachten is een raadsel voor Ponomarenko. "Daardoor was het voor mij een verrassing dat we voldoende manschappen hadden voor een offensief in zowel Charkov als in Cherson", zegt hij verwijzend naar succesvolle terreinheroveringen van vorige maand.
Emoties uitzetten
De dertiger werkt sinds 2017 als defensieverslaggever, in de tijd dat het conflict in Oost-Oekraïne enigszins bevroren was. Hij groeide op in het stadje Volnovacha in de regio Donetsk en studeerde in Marioepol. Zowel zijn geboorte- als studiestad zijn dit voorjaar door Russische aanvallen grotendeels met de grond gelijk gemaakt. "Volnovacha bestaat niet meer, je kan er niet meer leven. En mijn contacten uit Marioepol zijn gevlucht of gedood."
De persoonlijke impact van de oorlog beïnvloedt zijn journalistieke werk niet, zegt hij. Daarvoor schakelt hij de 'destructieve emoties' uit. "Wat heeft een lezer uit bijvoorbeeld Amsterdam eraan als ik emotioneel verslag doe? Die lezer wil dat ik rationeel te werk ga. Het heeft dan geen zin als ik in hoofdletters twitter dat ik Russen haat."
Een groter obstakel vormt voor Ponomarenko dat een deel van zijn internationale publiek niet doordrongen is van het feit dat Oekraïne het slachtoffer in deze oorlog is. "Dat is het gevolg van de boodschap die Rusland hen inpepert: het is een oorlog tussen twee volkeren, twee buurlanden, en voor een buitenstaander is het te ingewikkeld, dus je kunt je maar beter afzijdig houden."
Ponomarenko is ook zelf doelwit van Russische desinformatiecampagnes, vertelt hij. Zo wordt hij regelmatig een nazi genoemd. "Zonder enig bewijs, maar er is altijd wel iemand die erin gelooft." De aanhoudende nazi-aantijgingen zorgden ervoor dat eenmaal een klus voor een Amerikaans medium door zijn neus werd geboord. "Uiteindelijk zagen ze voor de zekerheid van samenwerking af vanwege die bots die 'nazi' riepen. Heel soms werkt het dus."
Zijn Engelstalige verslaggeving is cruciaal om interesse van de wereld in Oekraïne te behouden, beseft Ponomarenko. Daarnaast is hij over het algemeen blij met buitenlandse berichtgeving over Oekraïne. "Slechts soms zie ik berichten die cringe zijn, zoals oproepen aan Oekraïne om gebied af te staan of om tafel te gaan met Poetin. Die mensen begrijpen niet hoe het zit."