Ad Melkert blikt na 20 jaar terug: Fortuyn was voorloper van Trump
Oud-PvdA-leider Ad Melkert wilde afgelopen voorjaar aanvankelijk niet kijken naar de tv-serie Het jaar van Fortuyn. Nadat vrienden hem hadden verteld dat het goed was, waagde hij het er toch op. Het trof hem als een mokerslag. "De wijze waarop Ramsey Nasr mij speelde was verbluffend. Hij loopt net als ik, met die gebogen rug. Ze zeiden altijd: 'Man, loop toch eens rechtop'."
Twintig jaar na de tumultueus verlopen verkiezingen van 2002 en de moord op Pim Fortuyn is Melkert weinig veranderd. Hij lijkt nauwelijks ouder geworden en denkt nog hetzelfde. Wel oogt hij ontspannener, waardoor zijn wat vileine humor beter overkomt.
Voor het eerst vertelt hij uitgebreid over zijn ervaringen in 'het jaar van Fortuyn'. Hij laat zich in Haarlem interviewen door journalist Coen Verbraak op het Geschiedenis Festival van het Historisch Nieuwsblad, met publiek erbij. Maar camera's en microfoons zijn niet welkom, want wat destijds is gebeurd zit hem nog heel hoog.
Volkswoede
Die gebeurtenissen laten zich als volgt samenvatten: de peilingen toonden al maanden dat de verkiezingen van mei 2002 een nek-aan-nekrace zouden worden tussen PvdA-leider Melkert en VVD-leider Dijkstal, al trok de buitenstaander Pim Fortuyn veel media-aandacht met zijn aanvallen op de islam en op 'paars', de coalitie van PvdA, VVD en D66 die op dat moment al acht jaar aan de macht was.
Begin maart werd Fortuyns Leefbaar Rotterdam tot verbijstering van Melkert en veel anderen vanuit het niets de grootste partij in Rotterdam. Die nacht was er een televisiedebat waarin de zegevierende Fortuyn glorieerde, maar Melkert zat er chagrijnig bij en weigerde Fortuyn te feliciteren.
Het debat werd tv-geschiedenis; kijk hier terug hoe het verliep:
Fortuyn steeg daarna ook in de landelijke peilingen, tot hij op 6 mei, negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen, op het Mediapark werd vermoord. Een volkswoede bastte los tegen 'links', in veler ogen belichaamd door Melkert, die zich vanaf toen niet meer in het openbaar kon vertonen.
Fortuyn had kennis van zaken, maar dat zette hij in voor effectbejag. Hij was de voorloper van Trump. Ze bespelen de onderbuik.
Melkert had Fortuyn ooit ontmoet toen ze voor een jury op televisie moesten debatteren. Fortuyn won, want "ik ging voor de inhoud, en hij voor het effectbejag". Melkert vond hem iemand die met alle winden meewoei om aandacht te krijgen. "Toen dat nog in de mode was, was hij uiterst links. Hij schreef in een marxistisch jargon waar je duizelig van werd".
Ook in 2002 was het volgens Melkert inhoud tegen effectbejag. "Fortuyn was eloquent, zeker, en had behoorlijke kennis van zaken, maar dat zette hij in voor effectbejag, niet om iets voor elkaar te krijgen. Hij was de voorloper van Trump. Ze bespelen de onderbuik."
Melkert erkent dat Fortuyn het gevoel van mensen verwoordde die zich niet gehoord voelden. "Maar hij deed dat op een manier waarmee je niet verder komt. Hij begon een cultuuroorlog, op het moment dat de multiculturele samenleving geen keus is, maar een feit."
Schuld van de media
Melkert erkent ook dat hij bij het roemruchte nachtelijke debat de professionaliteit had moeten hebben om Fortuyn te feliciteren. Maar de schuld legt hij bij de NOS en presentator Paul Witteman.
Hij neemt het de NOS kwalijk dat gebroken werd met de traditie om alleen de lijsttrekkers van de grote landelijke partijen uit te nodigen. "Dat is mediamanipulatie". Witteman verwijt hij dat hij hem voor het blok zette door hem "als een schooljuffrouw te vragen" waarom hij de winnaar niet feliciteerde.
Meer in het algemeen vindt hij dat Fortuyn groot werd gemaakt door de "buitensporige media-aandacht".
'Ik voelde me ijskoud worden'
Zoals in Het jaar van Fortuyn ook is te zien, hadden Melkert en Fortuyn op de dag voor de moord een confrontatie bij het AD. "Hij was daar geëmotioneerd. Ik probeerde het vlak te houden, maar hij was heel onaangenaam."
De dag erna zat Melkert om 18.00 uur met zijn medewerkers in een Chinees restaurant in Amersfoort. "Ik was chagrijnig. We waren in een volkswijk geweest en daar voelde je het wantrouwen. We hadden net foe yong hai besteld toen we hoorden dat Fortuyn was neergeschoten. Er ging een rilling door me heen. Ik voelde me ijskoud worden."
Die avond, na de moord, was hij in zijn kamer op het Binnenhof toen een menigte met stenen gooide naar zijn raam. Enkelen probeerden omhoog te klimmen. Via sluipgangen bereikte hij een auto, die werd aangevallen toen de poortjes blokkeerden.
Zijn chauffeur kwam toch weg. Hij wilde schuilen bij een vriend, maar toen hij daar arriveerde werd meteen geroepen: "Daar heb je Melkert!". De volgende ochtend werd hij wakker in een kale flat in Amsterdam. "Toen besefte ik dat de wereld veranderd was."
Hij kreeg talloze bedreigingen, maar voelde zich pas echt bedreigd toen na de rouwdienst voor Fortuyn een vrouw siste: 'Heb je nou je zin?' "Ik realiseerde me dat ze ook een mes bij zich had kunnen hebben." Later bracht de vrouw hem bloemen. "Ze bood excuses aan, ze had bedacht dat niet ik, maar Volkert van der G. Fortuyn had vermoord."
Twintig jaar na dato weet Melkert nog altijd niet wat hij of de PvdA fout hebben gedaan. Hooguit kan hij bedenken dat hij te serieus en te gespannen was. De moord op Fortuyn is voor hem een blijvend trauma. Altijd als hij langs het Media Park in Hilversum, waar Fortuyn werd omgebracht, komt voelt hij de tranen drukken achter zijn voorhoofd.