Duitsland debatteert wel over kernenergie, maar blijft centrales slopen
De laatste kerncentrales van Duitsland zouden eind dit jaar sluiten, maar draaien nu toch langer door. Voor even. Want elke kilowatt aan opgewekte stroom is hard nodig om de energiecrisis te bedwingen. Dat neemt niet weg dat de sloop van alle andere kerncentrales in volle gang is. Verstandig of niet, Duitsland zet zijn Atomausstieg voort.
Tot op de millimeter nauwkeurig beweegt de zaag zich onder water voort. Vanaf de kant stuurt een ingenieur het minutieuze proces met een joystick aan. Op schermen is goed te zien hoe een deel van de kernwand in het reactorbad plakje voor plakje wordt afgezaagd.
"De demontage is in volle gang", zegt Ingo Neuhaus van Vattenfall Europa. Als directeur Kernenergie is hij nauw betrokken bij het afbraakproces van de centrale in Brunsbüttel. "Een heidens karwei waarbij we wettelijk verplicht zijn de radioactieve componenten zo klein mogelijk te snijden. Want ze gaan later naar de nog in aanbouw zijnde opslagbunker Konrad, waar de ruimte beperkt zal zijn."
Stroomversnelling na Fukushima
De sloop van Brunsbüttel is een direct gevolg van de Duitse Atomausstieg. Die kwam in 2011 in een stroomversnelling door de kernramp in het Japanse Fukushima. De angst voor nieuwe ongelukken kwam bovenop de al bestaande problemen met de opslag van kernafval. Van de ene op de andere dag trok de Duitse regering de stekker uit atoomenergie en daarbij letterlijk uit de kerncentrales.
Nu worden in Duitsland 33 kernreactoren waarmee ooit stroom is opgewekt, ontmanteld. Dat was ook de bedoeling met de laatste drie centrales die nog actief zijn, in de zuidelijke deelstaten Beieren en Baden-Württemberg en in Nedersaksen, dat aan Nederland grenst. Maar dreigende stroomtekorten in Zuid-Duitsland dwingen de regering twee reactoren als reserve langer online te houden. Die in het Nedersaksen stopt wel per 31 december.
Brunsbüttel ging in 2011 al dicht. Wat meteen laat zien hoe langzaam het proces van ontmanteling verloopt. "Alleen al de aanvraag en afgifte van de vergunningen heeft jaren geduurd", zegt Neuhaus. "De technische voorschriften voor de sloop zijn ongelooflijk streng. We moeten van elke component, tot op het kleinste schroefje, bijhouden waar het vandaan komt, in welke toestand het verkeert en waar het heengaat. Inspecteurs van de overheid zijn voortdurend aanwezig om te controleren of alles volgens protocol verloopt."
Dat maakt de demontage van een kerncentrale extreem complex en kostbaar. Voor elke reactor in Duitsland wordt zo'n vijftien jaar de tijd genomen. De kosten worden geraamd op 1 miljard euro per stuk. Daar komt nog een pot van tientallen miljarden euro's bij, die nodig is om de opslag van het radioactieve afval te bekostigen.
Want afval is er in reusachtige hoeveelheden. Dat betekent overigens niet dat alle componenten automatisch radioactief zijn. Betrokken partijen in kerncentrale Brunsbüttel houden rekening met zo'n 300.000 ton aan materiaal dat moet worden geruimd. Ruim driekwart daarvan zal 'normaal' beton en metaal zijn uit de buitenste gebouwstructuur, dat via de conventionele afvalkringloop kan worden verwerkt.
9000 ton afval is daadwerkelijk radioactief, zoals de kernwand en de uranium brandstofstaven. Dat moet in de beveiligde opslagbunker in Konrad belanden. Er blijft nog zo'n 23.000 ton over aan materiaal dat wél speciale verwerking vereist en licht-radioactief is, maar dat ter plekke veilig kan worden schoongemaakt.
Alles wordt gelabeld en gemeten
Ook dat proces is in volle gang in Brunsbüttel. In de reusachtige machinehal staan honderden kisten op elkaar gestapeld met ontelbare stukken schroot. "Nee, juist níet ontelbaar", benadrukt een medewerker nog eens. "Want elke component is geregistreerd en wordt meermaals gemeten op radioactiviteit."
Een andere man in beschermende kleding pakt een metalen plaat uit een doos en legt die in een menshoge luchtdichte container. De deur gaat dicht, en van de buitenkant steekt de medewerker zijn armen in twee gaten die binnen vastzitten aan grote chemische handschoenen. Door het raampje is zichtbaar hoe hij met een industriële hogedrukspuit de 'vuile' toplaag van het metaal schraapt. Na de schoonmaak gaat de plaat naar het volgende meetstation.
Zodra alles schoon is bevonden, kan het in een kist voor opslag. "Elk onderdeel wordt op die manier minstens vier keer gecontroleerd", verzekert directeur Neuhaus.
Wie ziet hoe secuur, minutieus en voorzichtig de demontageprocessen zijn, zou zich kunnen afvragen waar die zorgen over nucleaire onveiligheid in Duitsland nou eigenlijk op gebaseerd waren. De 51-jarige directeur waagt zich niet aan politieke uitspraken, hij weet hoe beladen het thema in Duitsland is. "Wij hebben ons erbij neergelegd dat een meerderheid van de Duitse bevolking geen toekomst in kernenergie ziet, maar het is geen geheim dat wij een veilige voortzetting van deze technologie voor mogelijk houden."
De ironie wil dat er momenteel juist géén maatschappelijk draagvlak meer is voor de Atomausstieg. Dat heeft alles te maken met de energiecrisis en de dreigende stroomtekorten. Enquêtes wijzen uit dat een meerderheid van de Duitsers liever de kerncentrales laat doordraaien als daarmee de energieverzorging wordt gered.
'Geen renaissance'
Dat leidt in de landelijke politiek ook al maanden tot conflicten. Regeringspartij FDP is voorstander van meer kernenergie, terwijl coalitiepartner De Groenen grote ethische bezwaren heeft bij het laten doordraaien van kerncentrales. De groene minister voor Economie en Klimaat Robert Habeck heeft dan ook de grootste moeite om het beleid aan het meest linkse deel van zijn achterban uit te leggen.
Vattenfall-directeur Ingo Neuhaus maakt zich geen illusies: alle Duitse kerncentrales gaan volgens hem dicht. Dat moment is een kwestie van maanden, of misschien een paar jaar in het geval van een extreme energiecrisis. Want daar zit de crux, meent hij: "Dat er nu weer discussie ontstaat over de twee laatste centrales, komt echt door die acute crisis. Maar die discussie zal uiteindelijk weer verstommen, vermoed ik. Op de lange termijn is er geen consensus in Duitsland over kernenergie. Een renaissance zal er volgens mij dus niet komen."