Onderwijs in bezet gebied: 'Oekraïens mocht je niet spreken'

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Op een fiets komen drie jongens lachend langsrijden. Een op het stuur, een op het zadel en een achterop. Normaal gesproken gaan Anton (13), Zachar (11) en Artem (14) naar dezelfde school. Maar de lessen zijn nog niet hervat omdat Oekraïne rekening houdt met aanvallen op het dorp.

Tot een paar weken geleden hadden ze wel les op het Tweede Lyceum van Sjevtsjenkove - toen het nog bezet was door Rusland. Een paar dingen waren wel anders dan ze gewend waren. De lunch was niet meer gratis. Maar vooral het onderwijs zelf werd aangepast, zeggen de vrienden terwijl ze buiten de poorten van de school staan. "Alles was in het Russisch, Oekraïens mocht je niet meer spreken", vat Anton het samen.

Wat de jongens in Sjevtsjenkove vertellen, gebeurt nog steeds in de gebieden waar de afgelopen dagen zogeheten referenda werden gehouden. Oekraïne beticht Rusland ervan de bevolking in bezet gebied te 'russificeren' door middel van propaganda, ook in een nieuw curriculum op scholen.

Taalstrijd

De Russische minister van Onderwijs, Sergej Kravtsov, maakte deze zomer al bekend dat het onderwijs er vervolgd zou worden "in navolging van Russische standaarden". Ook zei hij dat Rusland was begonnen met "de verdere integratie" van scholen door docenten te trainen en nieuwe schoolboeken te leveren.

Verder liet Rusland docenten een document ondertekenen waarin ze instemmen met het nieuwe onderwijs. Dat gebeurde hier ook, zegt Anton. Hun docent Oekraïens moest Russische les geven. Uit bezet gebied komen verhalen naar buiten dat docenten onder druk worden gezet om les te blijven geven en het nieuwe curriculum te volgen.

Het onderwijs in bezet gebied is onderdeel van een jarenlange taal- en cultuurstrijd die Rusland voert met Oekraïne. President Poetin claimt dat de regering in Kiev 'genocide' pleegt op etnische Russen en het Russisch sprekende gedeelte van de bevolking. En dat Oekraïne verantwoordelijk is voor de onderdrukking van de Russische taal en cultuur. Poetin hekelde in een van zijn speeches dat Oekraïense kinderen niet wordt geleerd dat Rusland en Oekraïne bij elkaar horen.

In het Russische onderwijs is vanzelfsprekend ook de Russische propaganda over de oorlog in Oekraïne terug te zien, concludeert Oleksi Lytvynov, de baas van het onderwijsdepartement van de regio Charkov. "Kinderen wordt bijvoorbeeld geleerd dat de Maidanrevolutie van 2014 een staatsgreep was." Dat jaar werd de pro-Russische president van het land afgezet nadat was gebleken dat hij een handelsverdrag met de EU wilde tegenhouden.

Lytvynov vindt het niet verrassend dat Rusland dit doet op scholen. Het bezet gebied wordt behandeld als Russisch grondgebied, en met het onderwijs probeert Moskou de regio verder in te lijven, zegt de bestuurder. "Dit is een vorm van invloed waarmee de Russische staat de bevolking probeert te onderdrukken."

In het schoolgebouw van het Tweede Lyceum zijn sporen van het Russische onderwijs terug te zien. Bij de ingang ligt op de grond een kartonnen poster die tijdens de bezetting aan de muur hing - met de vlag en het volkslied van Rusland.

In een halletje staan grote stapels boeken nog in de plastic verpakking. Russische schoolboeken, die kort voor de Oekraïense opmars waren aangekomen en daarom niet zijn gebruikt. Wiskunde en informatica, maar ook Russische geschiedenis en taal.

Poesjkin en Gogol

Anton pakt een lesboek literatuur uit de stapel. Voorop zijn portretten van bekende Russische schrijvers als Aleksandr Poeskjin te zien. In het boek is het werk van Oekraïners niet te vinden, behalve dat van Nikolaj Gogol. Hij werd in de 19e eeuw geboren in een deel van tsaristisch Rusland dat nu Oekraïne is. Beide landen zijn het er niet over eens of de schrijver Russisch of Oekraïens was.

Ja, tijdens de bezetting was het wel eng om naar school te gaan, daar zijn de jongens het over eens. Oekraïens durfde je niet te spreken, omdat er gewapende militairen rond de school stonden. Toch waren ze ondanks het nieuwe Russische curriculum wel blij dat de lessen doorgingen. "Dan konden we tenminste onze klasgenoten zien en lol hebben", zegt Anton. Wanneer ze weer naar school mogen, weten ze niet. Maar de Russische boeken zullen in het plastic blijven.