Enquête aardgas: 'Het was buitengewoon onaangenaam', zegt ex-toezichthouder

Tot verbijstering van Harry van der Meijden zat tijdens zijn sollicitatiegesprek voor de functie van inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) ook de belangenorganisatie van de olie- en gas sector aan tafel. Dat verklaarde Van der Meijden tegenover de parlementaire enquêtecommissie die de gaswinning in Groningen onderzoekt.

Van der Meijden werd vandaag gehoord over zijn tijd als toezichthouder, van 2014 tot 2017. Hij volgde in 2014 Jan de Jong op die na de aardbeving in Huizinge (2012) met het advies kwam om de gaswinning zo snel mogelijk te beperken.

Van der Meijden was in 2014 al met pensioen na een lange Shell-carrière toen hij werd gebeld door een headhunter, iemand die hooggeplaatst personeel werft. "Ik was 62 en vond het eervol. Met mijn achtergrond als geoloog en bestuurskundige dacht ik: dat is wel wat voor mij. Enigszins verrassend vond ik het wel".

'Niet zuiver'

Bij zijn sollicitatiegesprek trof hij "een delegatie groter, dan die van u", zei hij tegen de commissie. Het bleken veel mensen van het ministerie van Economische Zaken, maar tot zijn verbazing zat ook secretaris-generaal Jo Peters van de Nogepa, de Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie, erbij.

"Dat vond ik apart, omdat het een sollicitatiegesprek was met degene die toezicht moet houden juist op die sector". Later vertelde hij Peters dat hij diens aanwezigheid bij het gesprek niet zuiver vond. De reactie daarop was dat Nogepa zeker wilde weten dat degene die op de plek van de toezichthouder kwam te zitten wel capabel was, aldus Van der Meijden.

'Sluimerende oorlog'

Zijn Shell-verleden speelde hem parten als toezichthouder, vertelde van der Meijden. Hij werd geconfronteerd met veel wantrouwen. "De publieke perceptie vond ik lastig. Al mijn voorgangers kwamen van Shell. Dat was jarenlang zo. Maar was dat slecht? Niet per se. Maar met het Groningendossier werd dat wel gevoeliger."

De verhouding tussen het SodM en het ministerie van Economische Zaken omschreef hij als "een sluimerende oorlog". Bij één van zijn eerste gesprekken met topambtenaar Marc Dierikx kreeg hij te horen: "Who the hell is het SodM", naar aanleiding van de alarmerende adviezen van de toezichthouder.

Die relatie ging van kwaad tot erger. Op een heidag, waar de onafhankelijkheid van de inspectie ten opzichte van het ministerie werd besproken, ging het er "knetterhard aan toe", beschreef Van der Meijden. "Het was buitengewoon onaangenaam. Dierikx zei: je denkt toch niet dat ik hier aan mee ga doen".

Onverwachte ontmoeting top Shell en Exxon

Het Shell-verleden van Van der Meijden hielp hem in ieder geval niet bij zijn communicatie met het ministerie en het gaswinningsbedrijf NAM. Hij gaf daarvan als opmerkelijk voorbeeld een bijeenkomst met de minister van Economische Zaken over het voorgenomen advies voor het winningsplan van 2016.

Hij voelde zich compleet overrompeld omdat hij daar ook de directeur van de NAM, Dick Benschop, toen topman van Shell Nederland, en Joost van Roost van Exxxon Benelux, aantrof. "Het was een zeer ongemakkelijke onaangename vergadering. Na afloop werd mij toegebeten door de directeur van de NAM dat ik alleen maar tevreden zou zijn als de gaswinning naar 0 zou gaan", herinnert van der Meijden zich.

Aardgasbaten

Vandaag publiceerde de Algemene Rekenkamer een nieuwe rapportage over de aardgasbaten van 1966 tot 2021. De analyse is gemaakt op verzoek van de parlementaire enquêtecommissie. De vorige dateert uit 2014. In de nieuwste versie staat dat de totale aardgasbaten de Nederlandse overheid 454 miljard euro hebben opgeleverd, gecorrigeerd voor inflatie.

De Rekenkamer concludeert verder dat de Nederlandse Staat tientallen miljarden meer had kunnen verdienen aan het aardgas als ze, net als Noorwegen, de opbrengsten in een investeringsfonds had gestopt. Was gekozen voor de Noorse aanpak, in plaats van het geld steeds te gebruiken voor overheidsuitgaven, dan had er begin dit jaar 1.671 miljard euro in het fonds gezeten. Er had dan al die jaren geen geld uit het fonds gehaald moeten worden.