'Leger Oekraïne stelselmatig onderschat, kracht Rusland overschat'

• Jacco Hupkens

Na de snelle herovering van een groot deel van de regio Charkov eerder deze maand, zet het Oekraïense leger zijn opmars door in het naastgelegen Loegansk. Die regio viel in de zomer volledig in handen van de Russen, maar Oekraïne zegt nu het dorp Bilohorivka te hebben bevrijd, en de bezette stad Lysytsjansk te naderen.

"Jullie denken misschien dat we na een serie overwinningen nu aan een adempauze toe zijn", zo zei de Oekraïense president Zelensky onlangs in een videotoespraak, "maar er komt geen adempauze. We bereiden nu het vervolg voor, want Oekraïne moet bevrijd worden." Hoe komt het dat Oekraïne de afgelopen weken flinke terreinwinst wist te boeken en Rusland wordt teruggedrongen, ook al zijn de legers op papier op z'n minst aan elkaar gewaagd?

Volgens defensiespecialist Dick Zandee van onderzoeksinstituut Clingendael probeert de Oekraïense legerleiding nu zoveel mogelijk profijt te halen uit de winning mood onder de militairen, na de succesvolle opmars in Charkov. "Er komen steeds meer troepen bij die getraind zijn in NAVO-landen, ze krijgen steeds meer westerse wapens en hun moreel is goed. Oekraïne heeft ook baat bij nú snel oprukken, nu het nog prima weer is. Ergens dit najaar wordt het weer slechter, wordt de bodem natter, en zal je niet meer zo snel vorderingen kunnen maken."

Corruptie

Voor de Russen worden volgens Zandee de problemen waarmee ze eigenlijk al vanaf het begin kampen steeds nijpender. "Hun moreel is heel laag, ze hebben personeelsproblemen en moeten nu zelfs militairen uit de gevangenissen halen, en er is ook steeds meer gebrek aan munitie. Ze komen nu niet alleen geavanceerde langeafstandsraketten tekort, maar ook klassieke munitie en raketten."

Sinds het begin van de oorlog is het Russische leger bovendien stelselmatig overschat door westerse analisten, schrijft Oekraïne-specialist Orysia Lutsevych van de Britse denktank Chatham House in The Guardian. Rusland stak het afgelopen decennium veel geld in de modernisering van het leger, maar veel daarvan kwam door corruptie niet bij het leger terecht: de Russische strijdkrachten zijn op papier beter en groter dan in de praktijk, zowel qua materieel als personeel.

Het Oekraïense leger is al die tijd onderschat, schrijft Lutsevych. Niet alleen is dat goed getraind, doordat er sinds 2014 vrijwel constant strijd moest worden geleverd in het oosten van het land. Het profiteert bovendien van een president met groot gezag, die het goede voorbeeld gaf door in Kiev te blijven en dagelijks zijn volk toe te spreken. Het Oekraïense leger voelt zich bovendien gesteund door hun land dat vrijwel geheel gemobiliseerd is, schrijft Lutsevuch: bedrijven en burgers zamelen geld in voor het leger, en leveren gratis materieel en diensten.

De motivatie onder de militaire en het gevoel van eenheid vormen volgens Lutsevych een niet te onderschatten factor van betekenis. "Door te focussen op militaire hardware missen analisten vaak de software van deze oorlog: de kwaliteit van het leiderschap, moreel, motivatie, besluitvorming en de betrokkenheid van de hele samenleving."

Vlak inderdaad de rol van moreel niet uit bij militaire prestaties, beaamt cultureel antropoloog Tine Molendijk, die onder meer bij de Nederlandse Defensie Academie onderzoek doet naar de menselijke kant van oorlogsvoering. "Het is natuurlijk niet heel duidelijk te isoleren welke rol moreel precies heeft gespeeld in de recente Oekraïense successen: die krijgsmacht heeft steeds meer de beschikking over westerse precisiewapens, die ze goed inzetten. En elk succes dat wordt geboekt kan een euforisch gevoel geven dat het moreel verder versterkt." Met andere woorden: militair succes vergroot de kans op meer militair succes.

'Morele verwonding'

Maar het grootste verschil tussen de Oekraïense en Russische strijdkrachten, zegt Molendijk, is dat het Oekraïense leger een ideologie heeft waaruit de militairen kracht lijken te putten, een intrinsieke motivatie om te vechten: "Je eigen land verdedigen, je eigen huis en haard. Het idee dat het land kapot gaat als je niet doorvecht. Dat gevoel bestaat minder aan de Russische zijde."

In het voorjaar, kort na de inval in Oekraïne, werd al duidelijk dat veel Russische militairen niet waren ingelicht over de aard van de operatie, en dachten dat het om een oefening ging. Of ze hadden erop gerekend dat ze met open armen zouden worden ontvangen door de Oekraïners.

Molendijk bespeurde daardoor in maart al een gevaar op 'morele verwonding' onder de Russische militairen, die zichzelf makkelijk overgaven of de wapens uit hun handen lieten vallen en vluchtten. Nu de Russische krijgsmacht het afgelopen halfjaar tienduizenden mensen is verloren, zal de situatie er voor hen niet beter op zijn geworden. "De verliezen worden aangevuld met huurlingen en dienstplichtigen die snel een contract moesten tekenen, en die niet per se tot het uiterste zullen willen gaan."

Toch kunnen we er niet zeker van zijn dat de Oekraïners nu razendsnel hun hele land gaan bevrijden, zegt defensiespecialist Zandee. "De Russen hebben nog steeds een gigantisch gebied in handen. Het is maar de vraag of Oekraïne genoeg materieel en manschappen heeft om dat allemaal terug te veroveren."