SCP: politiek moet voorkomen dat burgers afhaken

"Houd kritische burgers aangehaakt". Die oproep doet het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) aan de politiek. Volgens het SCP wordt het een uitdagend jaar voor politici: de overheid moet laten zien dat ze luistert en betrouwbaar is. Verder moeten politici hun keuzes uitleggen.

De onderzoekers zeggen na nieuw onderzoek dat het vertrouwen in de politiek laag blijft. Niet meer dan 50 procent van de Nederlanders heeft voldoende vertrouwen in de regering en 51 procent in de Tweede Kamer. Waar het vertrouwen bij de start van een nieuw kabinet meestal opveert, is dat nu niet het geval. Veel mensen zetten vraagtekens bij het vermogen van politici om de grote problemen van het moment aan te pakken.

"Er zijn eerder momenten geweest dat het vertrouwen zo laag is geweest", zegt onderzoeker bij het SCP Josje den Ridder. "Aan het eind van de economische crisis en bij het begin van de vluchtelingencrisis. Maar nu hebben we geen stijging in het vertrouwen gezien met het begin van het kabinet en er zijn ook geen redenen om te verwachten dat het vertrouwen op korte termijn stijgt."

Complexe maatschappelijke uitdagingen

De onderzoekers noemen het een uitdaging voor de politiek om concrete resultaten te boeken op de "complexe maatschappelijke uitdagingen", zoals de woningmarkt, de opvang en integratie van asielzoekers, de stikstofcrisis en de hoge kosten van levensonderhoud.

49 procent van de ondervraagden vindt dat het in Nederland de verkeerde kant opgaat, volgens 19 procent gaat het juist wel goed en de rest neemt een middenpositie in of geeft geen antwoord. "Daar is ook de politiek een grote reden om somber te zijn, maar ook andere zaken zoals de woningmarkt, het asielbeleid, het klimaat en de stijgende prijzen", zegt Den Ridder

Mensen geven hun eigen leven wel nog steeds een hoger cijfer dan de samenleving of de politiek, weet Den Ridder. "Tegelijkertijd zijn er wel grote verschillen over wat voor cijfer ze hun leven geven. Over de stijgende prijzen maken heel veel mensen zich zorgen, maar niet iedereen heeft daar meteen aan het einde van de maand last van."

Tegelijk is zo'n 70 procent van de Nederlanders tevreden met het functioneren van de democratie. Ze waarderen vooral de vrije verkiezingen en de vrijheid van meningsuiting. Wel zien de meeste mensen ruimte voor verbetering. Zo zeggen velen dat de politiek meer moet luisteren en eerlijker moet zijn. Een veelgehoorde klacht is dat er te veel partijen zijn en dat de versplintering de samenwerking en doelmatigheid vermindert.

Problemen als mensen afhaken, omdat wantrouwen structureel is

Het SCP noemt een laag vertrouwen in de politiek niet per definitie een probleem, omdat in een democratie burgers de politiek nu eenmaal kritisch moeten volgen. Maar volgens de onderzoekers wordt het problematischer als mensen afhaken of zich actief gaan verzetten, bijvoorbeeld omdat hun wantrouwen structureel is of omdat ze er niet meer in geloven dat de politiek bij machte is om problemen op te lossen.

Gevraagd naar de belangrijkste maatschappelijke problemen, noemen mensen naast de politiek ook de zorg en corona, al zijn die laatste twee minder dominant dan bij eerdere onderzoeken.

"Er zijn mensen met een diep wantrouwen in de politiek, dat is een groep die heel moeilijk te bereiken is", zegt Den Ridder. "Dat de meeste mensen kritisch zijn is misschien ook niet zo gek. Burgers die de politiek kritisch volgen moeten dat ook blijven doen. De politiek moet dat vertrouwen ook niet proberen op te krikken. Vertrouwen is een bijproduct, een signaal dat je de goede dingen doet en dat op een goede manier doet."

Daarom moet de overheid proberen om betrouwbaar te zijn, door bijvoorbeeld duidelijk te maken welke belangen op het spel staan, zegt de SCP-onderzoeker. "En dat die belangen soms ook van elkaar verschillen. De overheid moet daarin keuzes maken en die keuzes ook verantwoorden. En dan resultaten boeken. Als de overheid zich dan betrouwbaar opstelt, hoop je dat het vertrouwen op termijn vanzelf weer naar boven gaat."