Veel EU-landen rapporteren cijfers stikstof niet aan Brussel

• Sjoerd Mouissie

  Datajournalist

• Sarah Bürmann

  redacteur Binnenland

De Europese Commissie heeft nauwelijks zicht op de stikstofproblematiek in de afzonderlijke lidstaten van de EU. Dat komt doordat veel landen er geen onderzoek naar doen of de cijfers niet doorgeven, blijkt uit onderzoek van de NOS.

Dat doorgeven van stikstofcijfers is overigens niet verplicht. Nederland, het land waar de stikstofproblematiek volgens experts het grootst is, is het enige land dat de cijfers consequent rapporteert.

Dat leidt tot onbegrip en frustratie, met name bij Nederlandse boeren in de grensstreek:

EU-lidstaten moeten elke zes jaar de kwaliteit van beschermde Natura 2000-gebieden in kaart brengen. Ze beoordelen de bedreigingen voor de natuur en geven de gegevens door aan de Europese Commissie. Op basis daarvan komt de commissie elke zes jaar met het rapport State of Nature in the EU.

Het rapport verscheen voor het laatst in 2020. Er bleek uit dat het heel slecht gaat met de Nederlandse natuur, slechter dan in de meeste andere landen.

Intensieve veehouderij

Met de beoordeling bekijkt de Europese Commissie of de natuurgebieden voldoende worden beschermd, maar dat is op basis van de door lidstaten aangeleverde data niet altijd te zeggen. Zo is Nederland dus de enige lidstaat die de impact van stikstof op Natura 2000-gebieden die daar gevoelig voor zijn consequent doorgeeft.

"Andere West-Europese landen zoals Denemarken, België, Duitsland en Frankrijk hebben ook problemen met stikstof, maar ze rapporteren niet allemaal hetzelfde", zegt Theo van der Sluis (Wageningen University), die in opdracht van de Europese Commissie bijdraagt aan de rapportages.

Het is dan ook waarschijnlijk dat in de aangeleverde data het werkelijke stikstofprobleem in Europa wordt onderschat. De probleemlanden rapporteren regelmatig over 'landbouw' en 'bemesting', maar stikstofdreiging wordt nauwelijks gemeld.

Daarbij is het wel zo dat de problemen in Nederland een stuk groter zijn dan in andere lidstaten, zegt Van der Sluis. "De natuur in Nederland is in veel slechtere staat. Dat komt met name doordat we hier heel intensieve veehouderij hebben." In het rapport uit 2020 staat dat 88 procent van de Nederlandse natuurtypen in 'matige' of 'slechte' staat is.

Dat andere landen hun stikstofproblemen niet melden bij de Europese Commissie, betekent volgens juristen niet dat Nederland dat vanaf nu ook ineens kan nalaten. Het probleem negeren is voor Nederland geen optie, zegt Kars de Graaf, hoogleraar bestuursrecht en duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Als je eenmaal gegevens hebt, weet je wat je te doen staat. Die kun je niet ineens gaan verwijderen." De rechter zal dan net zo streng oordelen over stikstofvergunningen, zegt De Graaf.

"Je kunt bedreigingen van Natura 2000-gebieden inderdaad op verschillende manieren invullen. Dat maakt het arbitrair", zegt onderzoeker Van der Sluis. "Of een lidstaat 'landbouw' invult of dat verder specificeert als 'bemesting' of 'stikstof' is ook een kwestie van: wordt het stikstofprobleem erkend of genegeerd?"

Ontbrekende data

Ook andere data ontbreken in de rapportages van lidstaten. Zo slaan elf landen de beoordeling van hun beschermde 'habitattypen' deels over. Dat zijn typen natuur die de EU beschermt, zodat ze niet verdwijnen of achteruitgaan in kwaliteit.

Letland slaat het invullen van de natuurkwaliteit bij 31 procent van de natuurtypen over, maar ook landen als Hongarije (23 procent) en Portugal (21 procent) laten zulke data regelmatig achterwege.

Gegevens over welke problemen de natuur bedreigen, ontbreken ook vaak. Twaalf landen rapporteren de bedreigingen voor de beschermde natuur vaak niet. Estland spant de kroon: daar ontbreekt 67 procent van deze data. Ook lidstaten als Italië en Denemarken (beide 42 procent) slaan de gevaren voor beschermde natuur vaak over.

Soms zijn gebrekkige data een geldkwestie, stelt Van der Sluis. "Sommige landen hebben notoir weinig geld voor het in kaart brengen van de natuurkwaliteit, en blijven daar soms in gebreke, zoals Portugal of Roemenië." Ook speelt mee dat het in sommige landen om een relatief groot natuurgebied gaat. In Nederland beslaan Natura 2000-gebieden maar 15 procent van het land, terwijl Kroatië (37 procent) en Bulgarije (35 procent) veel meer natuur in kaart moeten brengen.

Lidstaten gebruiken weliswaar dezelfde criteria om natuurkwaliteit in kaart te brengen, maar vullen de rapportages verschillend in. Melding van welke soort vervuiling de natuur bedreigt, bijvoorbeeld 'stikstof', is niet verplicht.

Dat wordt dan ook veel minder gemeld dan je zou verwachten, stelt de European Environment Agency (EEA) in de meest recente State of Nature in the EU. Volgens de organisatie komt 40 procent van de gegevens uit onderzoeken die "niet als robuust of representatief voor de hele biogeografische regio's kunnen worden beschouwd". Ook wordt het gebrek aan informatie genoemd als een grote belemmering voor de inschatting van hoe het Europese natuurnetwerk ervoor staat.