'Zelfkieken' en andere foto's van W.F. Hermans tentoongesteld
Ver voordat iedereen selfies ging maken, was schrijver W.F. Hermans al een groot liefhebber van de zelfkiek, zoals hij die noemde. Hij fotografeerde zichzelf uit verveling, experimenteerzucht of omdat er geen ander model voorhanden was. De ene keer stond hij voor een spiegel in een hotelkamer, een andere keer gebruikte hij de zelfontspanner of was zijn portret zichtbaar in het spiegelende metaal van een sigarettenautomaat.
Veel van die zelfportretten en ander werk zijn vanaf vandaag te zien in het Fotomuseum Den Haag onder de titel Vrij Belangrijke Foto's. 27 Jaar na zijn dood stelden de erven Hermans zijn complete fotoarchief open. Grafisch ontwerper Piet Schreuders en literair specialist Bram Oostveen maakten een selectie, die leidde tot de tentoonstelling en een boek.
De titel van de tentoonstelling verwijst naar de naam van een mapje uit Hermans archief. Daarin zaten onder andere foto's van hemzelf, zijn ouders, andere familieleden en vrienden.
Gezakt
Schreuders kreeg via het bestuderen van Hermans fotoarchief een goed beeld van de schrijver als fotograaf. "Hij had grote ambities en wilde professioneel aan de slag." Maar om foto's te kunnen verkopen moest hij gediplomeerd zijn. In de praktijk betekende dat een afgeronde opleiding aan de fotovakschool. Tot zijn eigen frustratie lukte het hem niet een diploma te halen en na twee pogingen gaf hij het op.
Desondanks liet hij zich bij de Kamer van Koophandel registreren als Persfotobedrijf W.F. Hermans met als hoofdactiviteit het vervaardigen van persfoto's. Hij stuurde een aantal fotoreportages (met rekening) op naar gerenommeerde kranten en tijdschriften in binnen- en buitenland, maar kreeg nooit een reactie.
Hermans vermoedde dat de foto's die hij maakte door bijna niemand mooi gevonden zouden worden. "Want ze willen foto's van mooie onderwerpen, onder kunstmatige belichting, maar die zeggen mij niets."
"Foto's van dingen waarvan je hoopt dat niemand erop let, zoals aanplakbiljetten, vuilnis op straat, vervallen huizen, daar had hij een fascinatie voor", zegt Schreuders. "Hij richtte zijn lens liever op een lelijke zijstraat waar afbraak zichtbaar was dan op een fotogenieke boulevard."
Verlegen
Hermans legde ook mensen vast, maar door zijn verlegenheid bleef hij altijd op afstand. Vanuit de bosjes bespiedde hij als een paparazzo zoenende paartjes en fotografeerde hij ongemerkt vanaf een terras passerende vrouwen. Maar het 'veiligste' onderwerp als het om mensen ging, was hij zelf.
"Hermans fotografeerde als een geoloog," zegt Schreuders. "Net als in zijn literaire werk herkende Hermans in elk landschap de onderliggende structuren. Volgens hem stond alles in het teken van verval".
In zijn literaire werk speelde fotografie een grote rol. Pas nadat hij zijn eerste Leica - de Rolls Royce onder de camera's - had gekocht, lukt het hem De Donkere Kamer van Damocles af te maken. Hij liet de Leica er zelfs een sleutelrol in spelen.
Hermans speelde in zijn boeken met thema's als positief en negatief, of er worden films ontwikkeld waar niets op blijkt te staan. Op zijn 37ste schreef hij het verhaal De Blinde Fotograaf, hij had toen net zijn eerste camera gekocht. De schrijver twijfelde aan zijn kunnen als fotograaf en dacht dat hij net zo goed blind kon fotograferen.
Voor het eerst zijn ook kleurenfoto's van Hermans te zien, hij maakte in totaal zo'n 10.000 dia's die nooit eerder getoond zijn. Ook worden in de tentoonstelling afdrukken gepresenteerd die Hermans zelf nooit gezien heeft, omdat hij die negatieven nooit ontwikkelde.
Wat ooit begon uit verveling, werd een passie die hij behield tot aan zijn dood. Maar de literatuur bleef voor Hermans het allerbelangrijkst, daar kon niets aan tippen. Op de vraag of hij een goede fotograaf was, gaf hij een typisch Hermansiaans antwoord: "Ik vind ze allemaal even slecht, of allemaal even goed."
Volgens conservator Wim van Sinderen van het Fotomuseum Den Haag was zijn afwerking vaak wat onbeholpen en maakte hij weinig spannende uitsneden. Toch is zijn manier van waarnemen uniek, via de zoeker van zijn camera keken de schrijver en de geograaf altijd mee, en dat leidde tot een nietsontziend beeld van de werkelijkheid.
De tentoonstelling Vrij Belangrijke Foto's bevat bijna 70 werken van W.F. Hermans en is vanaf vandaag t/m 8 januari 2023 te zien in het Fotomuseum Den Haag.