Zeldzaam mos duikt na 150 jaar op in Tienhoven

Een bijzondere vondst in het natuurgebied bij het Utrechtse dorp Tienhoven: een vrijwilliger van Natuurmonumenten plukte daar onlangs een stukje gekruld sikkelmos. Het is voor het eerst in 150 jaar tijd dat het kieskeurige en zeldzame plantje op trilveen is aangetroffen.

"Daar word je onwijs enthousiast van", zegt boswachter Abe van 't Wout bij RTV Utrecht. Hij wijst erop dat Natuurmonumenten zich sinds 2019 inspant om het trilveengebied ten zuiden van de Loosdrechtse Plassen goed te beheren. "Je doet heel veel moeite en als maatregelen dan werken, maakt je dat ongelooflijk blij."

Trilveen is er niet veel meer in Nederland. Het gaat om drijvend land dat kon ontstaan na de winning van turf in de 18de en 19de eeuw. Op de smalle sloten groeiden steeds meer waterplanten waarvan de wortels zich verweefden tot een wortelmat. Toen die wortelmat dik genoeg was, gingen er andere planten op groeien en ontstond trilveen.

Kwetsbare planten

Maar trilveen is kwetsbaar en verdwijnt al snel onder een nieuwe laag grond waarop hele gewone planten groeien. Behalve in Tienhoven, waar Natuurmonumenten samen met de provincie sinds 2019 alles doet om het trilveen in stand te houden. Er zijn natuurvriendelijke oevers aangelegd en de voedselrijke bovenlaag is afgegraven om kwetsbare planten meer ruimte te geven.

De beheerders zorgden er ook voor dat schoon en kalkrijk grondwater van de Utrechtse Heuvelrug naar boven kan kwellen in Tienhoven. En het waterpeil is aangepast. Van 't Wout: "In de winter wordt het water hoger gezet. Het kalk dat in het water zit, komt zo in het land terecht. In het voorjaar zakt het water weg en ontstaan kale plekjes. Op plekjes waar veel kalk is, komen die typische trilveenmosjes tevoorschijn."

Het mysterie van 150 jaar afwezigheid

Dat het werkt, bewijst de terugkeer van het gekruld sikkelmos. Al is het nog een mysterie waar het plantje zich dan de afgelopen 150 jaar heeft opgehouden. De boswachter weet het niet precies. "Kan het zijn dat de sporen van zo'n mosje zo lang overleven? Of is het altijd al aanwezig geweest en nooit ontdekt?"

Maar het meest waarschijnlijk is dat het mos gewoon is komen aanwaaien. Het groeit immers nog steeds in kleine hoeveelheden in de Nederlandse duinen. Zo ver van Tienhoven is dat niet. "Van de sporen van mossen is bekend dat ze zich heel makkelijk over tientallen kilometers kunnen verspreiden door de wind", aldus Van 't Wout.