Poetin en Erdogan op bezoek in Teheran: wat zijn de belangen?

• Miral de Bruijne

  redacteur Buitenland

In de Iraanse hoofdstad Teheran is morgen een ontmoeting tussen de Russische president Poetin, zijn Turkse ambtgenoot Erdogan en de gastheer, president Raisi van Iran. Vast staat dat ze zullen spreken over de situatie in Syrië, waar nog altijd een burgeroorlog woedt waarin alle drie een rol spelen. Maar achter de gesloten deuren komen waarschijnlijk veel meer onderwerpen op tafel. De leiders gaan ieder met hun eigen agenda de ontmoeting in.

Het is voor Poetin de eerste buitenlandse reis buiten de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. De reis volgt kort op het bezoek van president Biden aan Israël en Saudi-Arabië van vorige week, waarbij het Iraanse nucleaire programma prominent op de agenda stond,

"Poetins overleg met Iran en Turkije lijkt een boodschap in de richting van het Westen", zegt Rusland-correspondent Iris de Graaf. Poetin wil laten zien dat hij het Westen niet nodig heeft en samenwerking zoekt met andere bondgenoten.

De afgelopen jaren richtte Poetin zich steeds meer op de relatie met China, India en het Midden-Oosten. Met bezoeken als deze wil hij zijn banden met niet-westerse landen versterken. "Dat is voor hem van nog groter belang nu de westerse wereld Rusland heeft afgeschreven", aldus De Graaf.

Het belangrijkste gespreksthema in Teheran is de burgeroorlog in Syrië. Al in 2017 spraken deze drie landen in Astana (Kazachstan) met vertegenwoordigers van de Syrische regering en rebellengroepen. De Graaf: "Dat overleg is een prestatie waar Poetin trots op is."

Ook wordt Iran een steeds belangrijkere bondgenoot voor Poetin, niet alleen strategisch maar ook economisch. Zo zoekt Poetin naar nieuwe handelsroutes om de westerse sancties te omzeilen. Dat zal Poetin ook willen bespreken met zijn collega Raisi. "Dit bezoek draagt bij aan het beeld dat Poetin wil neerzetten: dat hij een invloedrijke speler is op het wereldtoneel. Daarom gaat hij aan tafel zitten met leiders die hem niet afschrijven, maar respecteren."

Dat deze gesprekken juist in Iran worden gehouden is niet zo vreemd. Het is een van de landen die Rusland nog steunt, zegt historicus en Iran-deskundige Peyman Jafari. "En de oorlog in Syrië heeft Rusland en Iran dichter bij elkaar gebracht."

Na de Iraanse islamitische revolutie van 1979 was het motto: noch het Westen, noch het Oosten, maar de Islamitische republiek, zegt Jafari. "Toch zie je de relaties tussen Iran en landen als Rusland en China het afgelopen decennium steeds hechter worden. In 2018 trok president Trump de VS terug uit het nucleaire akkoord en legde vervolgens zware sancties op aan Iran. Om te overleven, trekt het land steeds meer naar het oosten."

Grofweg noemt Jafari twee belangen die voor Iran meespelen bij de top van dinsdag. Aan de ene kant gaat het om prestige: "Raisi wil een fotomoment met Poetin en Erdogan. Hij wil aan Iraniërs en wereldleiders laten zien dat zijn land niet geïsoleerd staat."

Ten tweede gaat het Iran om intensievere politieke en economisch samenwerking om de druk van de Amerikaanse sancties te weerstaan. "Iran en Rusland hebben een 20-jarige samenwerkingsovereenkomst ondertekend en hun onderlinge handel flink opgevoerd. Onlangs voltooide Iran hun deel van de Noord-Zuid Internationale Transportcorridor, de handelsroute die Rusland via Iran met India verbindt."

Ook de Turkse president Erdogan zal het over economie willen hebben, meer specifiek over de zo gewenste corridor voor Oekraïens graan. "Dat moet de oplossing zijn voor de mondiale voedselcrisis als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne", legt Turkije-correspondent Mitra Nazar uit. "Rusland moet garanties geven om graanschepen uit Oekraïne doorgang te geven. Turkije is van belang omdat dat land de doorgang van en naar de Zwarte Zee regelt en probeert te bemiddelen tussen Kiev en Moskou."

Maar ook Syrië is een belangrijk agendapunt voor Erdogan. "Hij roept al weken dat het Turkse leger een nieuw militair offensief aan het voorbereiden is in Noord-Syrië. Daar wil Turkije Koerdische milities verder terugduwen", zegt Nazar. Voor zo'n invasie in Syrië heeft Turkije groen licht nodig van de Russen, die militaire steun geven aan het regime van president Assad.

NAVO-lidstaat Turkije heeft een bijzondere positie op het wereldtoneel. Het land onderhoudt relaties met het Westen en het Oosten zowel als het gaat om de oorlog in Oekraïne als de strijd in Syrië. "Syrië is een geopolitiek schaakbord", zegt Nazar. "Aan de ene kant staan Turkije en Rusland daar tegenover elkaar en steunen ze andere groepen in het land, aan de andere kant voeren ze ook samen patrouilles uit. Maar feit is dat Turkije daar uiteindelijk niets kan doen zonder dat Rusland het toestaat."

'Soevereine staten'

Voor vertrek naar Teheran zocht Poetins woordvoerder Dmitry Peskov al naar overeenkomsten tussen Rusland en Iran: beide landen hebben te maken met een waslijst aan westerse sancties. Volgens Peskov is dat de prijs die ze betalen voor hun soevereiniteit. Een Iraanse regeringsfunctionaris maakte tegenover persbureau Reuters ook geen geheim van de Iraanse belangen. "We hebben een sterke bondgenoot nodig en Rusland is een supermacht."