Politieke crisis in Italië: exit Draghi, of is er een andere uitweg?

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

Het is the day after een bewogen etmaal in de Italiaanse politiek. Nadat regeringspartij de Vijfsterrenbeweging had geweigerd deel te nemen aan een vertrouwensstemming in de Senaat, diende premier Draghi gisteravond zijn ontslag in. Zonder steun van de Vijfsterrenbeweging wilde hij niet door, had hij altijd al gezegd.

De Italiaanse president besloot het ontslag van de premier niet te aanvaarden. Hij stuurde Draghi terug naar het parlement om te kijken welke breuken nog te lijmen zijn. Kan de premier de partijen toch nog bij elkaar krijgen? Of komt er vroegtijdig een einde aan de regering van 'Super Mario', die de Italiaanse economie na de coronacrisis weer op de rails moest krijgen?

In de Italiaanse politiek, befaamd om zijn grilligheid, zijn er ook op dit moment weinig zekerheden.

Hoe de crisis ontstond

Eerst terug naar de aanleiding voor de regeringscrisis. De senatoren van de Vijfsterrenbeweging, onder leiding van oud-premier Conte, kwamen gisteren niet opdagen bij een stemming over een steunpakket dat Italianen moest helpen met de inflatie. Omdat de partij al een tijd dwarslag bij regeringsbesluiten, had premier Draghi aan die stemming ook een vertrouwensstemming gekoppeld. Door die afwezigheid zegde de Vijfsterrenbeweging in de praktijk dus haar steun aan de regering op. Het deed voor Draghi de deur dicht.

Een kwestie van cijfertjes was dat niet: ook zonder de Vijfsterrenbeweging heeft de regering-Draghi nog een ruime meerderheid in het parlement. Het ging Draghi om het principe. In de nadagen van de coronacrisis wil hij grondige hervormingen doorvoeren bij onder meer de concurrentiewetgeving, de ambtenarij en justitie. De premier wil dat niet doen zonder de grootst mogelijke politieke meerderheid.

Coup de théatre

Afgaande op wat politici de afgelopen weken hebben gezegd, is er op dit moment maar één uitkomst: vervroegde verkiezingen. "Als de Vijfsterrenbeweging niet deelneemt aan de stemming geven we het woord aan de Italianen. Dan gaan we naar de stembus", zei Matteo Salvini van regeringspartij Lega enkele dagen geleden. Ook Enrico Letta van de Democratische Partij had daarop aangestuurd.

Maar een coup de théatre, een verrassende wending, is in de Italiaanse politiek nooit ver weg en politici zijn niet te beroerd om van hun woord terug te komen. Daarom liggen er meer scenario's op tafel. De komende dagen overleggen regeringspartijen intern over hoe ze verder willen.

Het zou kunnen dat de Vijfsterrenbeweging uiteindelijk toch door wil. Hun fractiehoofd in de Senaat liet dat gisteren doorschemeren. Veel hangt ook af van Lega-leider Salvini. Hij moet inschatten of vervroegde verkiezingen de populariteit van zijn partij goed zullen doen of niet. In de peilingen legt Lega het op dit moment af tegen de nog rechtsere partij Fratelli d'Italia, die als enige grote partij de afgelopen tijd oppositie voerde.

Het einde van Draghi?

Mocht het komen tot het einde van Draghi's regeerperiode, is dat slecht nieuws voor Italië. De premier heeft het land met vaste hand door de coronacrisis geloodst en heeft een gedegen plan opgetuigd om met 750 miljard uit het Europese coronaherstelfonds het land grondig te hervormen. Om dat geld te krijgen moeten wel tussentijdse deadlines gehaald worden. Politieke stabiliteit is daarvoor onmisbaar. Hetzelfde geldt voor de aanpak van de energiecrisis, de extreme droogte en de oorlog in Oekraïne.

Bovendien straalt Draghi, oud-president van de Europese Centrale Bank, ook internationaal veel vertrouwen uit en wordt Italië onder zijn leiding in Brussel bijzonder serieus genomen. De aankondiging van zijn ontslag leidde gisteren al tot onrust op de financiële markten.

Extra tijd

De uitweg uit deze politieke crisis is nog hoogst onzeker. Italiaanse media noemen de gebeurtenissen van gisteren "de eerste speelhelft". Komende woensdag wordt "de tweede helft" gespeeld: dan houdt Draghi een toespraak in het parlement, waarin hij uitleg geeft bij zijn ontslag. Mogelijk volgt daarna een nieuwe vertrouwensstemming.

Alleen als dan alle regeringspartijen hun vertrouwen bevestigen, zou het kunnen dat de premier zijn besluit gaat heroverwegen. Gezien het belang van politieke stabiliteit voor Italië is het niet ondenkbaar dat de politiek zich van z'n flexibelste kant laat zien. Zo kan het vertrek van Draghi in de extra tijd toch nog worden voorkomen.