Gemeenten formeren steeds trager: overgrote deel heeft nog geen nieuwe coalitie

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

De formatie van nieuwe bestuurscolleges in gemeenten duurt dit jaar weer langer dan de vorige keer. Twee maanden na de gemeenteraadsverkiezingen wordt in het overgrote deel van de 333 gemeenten nog volop onderhandeld over de coalitie die het tot 2026 voor het zeggen moet krijgen.

Voor zover de NOS kon nagaan is inmiddels in circa 130 gemeenten bekend welke partijen deelnemen in de nieuw te vormen colleges en welke wethouders de gemeenten gaan besturen. Ter vergelijking: in 2018 waren dat er op hetzelfde moment al 233. Vier jaar daarvoor waren medio mei alle gemeenten op twaalf na al klaar.

Eerder bleek al uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen dat de coalitievorming in 2018 gemiddeld 64 dagen duurde, een stuk langer dan de 49 dagen in 2014. Toevallig is het vandaag precies 64 dagen na de gemeenteraadsverkiezingen.

Volgens de onderzoekers duurt de formatie langer als er meer partijen nodig zijn voor een meerderheid, als meer nieuwe raadsleden aantreden, als partijen meer anti-elitaire retoriek gebruiken en als gemeenten groter zijn.

Meer vrouwen

Het zijn inderdaad vooral kleine en middelgrote gemeenten waar coalitieakkoorden zijn gesloten. Apeldoorn, Westland, Emmen en Venlo zijn de grootste gemeenten die al klaar zijn. Zes van de betrokken gemeenten bestonden in 2018 nog niet (die zijn daarna ontstaan uit fusies) maar uit een vergelijking van de overige 124 blijkt dat er meer wethouders worden ingezet dan vier jaar geleden: 455 nu, tegen 434 toen.

Ook het aandeel vrouwelijke wethouders stijgt: was in 2018 één op de vijf wethouders vrouw, nu is dat één op de vier. Het aantal colleges dat louter uit mannen bestaat daalt van 51 naar 37. Bunnik en Culemborg hebben tot nu toe als enige een volledig vrouwelijke wethoudersploeg.

Lokale partijen winnen

In lijn met de verkiezingsuitslag van afgelopen maart winnen de lokale partijen ook terrein in de colleges: 39 procent van de wethoudersposten is voor lokale partijen, tegen 36 procent vier jaar geleden. D66 en in mindere mate GroenLinks boeken winst in deze tussenstand van de gemeentelijke formaties.

Het CDA en de ChristenUnie zijn de verliezers. Het CDA haalde tot nu toe 74 wethouders binnen (was 90), de ChristenUnie nog maar 16 (was 23). De SGP daarentegen doet tot dusver mee met 22 wethouders, een winst van 4 ten opzichte van 2018.

De Zeeuwen lijken verhoudingsgewijs het meest doortastend te zijn met de collegevorming. In elf van de dertien gemeenten is daar duidelijk welke partijen en wethouders het bestuur gaan vormen. Groningen is relatief het traagst: alleen Het Hogeland en Midden-Groningen zijn al klaar.

Formeren of weer informeren?

De meeste gemeenten zitten dus volop in de formatiefase. Doorgaans is wel bekend wie met wie in zee wil en wordt er onderhandeld over het voorgenomen beleid en mogelijk ook al over 'de poppetjes'.

Maar niet overal gaat het soepel. Bekendste voorbeeld is Den Haag, waar al twee informatierondes zijn geweest, voorlopig zonder uitzicht op concreet resultaat. Ook in Almere verloopt het proces niet soepel. Informateur Henk Jan Meijer leverde afgelopen week zijn tweede tussenrapportage af. PvdA en GroenLinks zijn inmiddels afgehaakt, zeven partijen zitten nog aan tafel.

Onderhandelingen afgebroken

En ook onderweg gaat het nog weleens fout. Waterland bijvoorbeeld kon vorige week opnieuw een informateur benoemen, nadat een poging was mislukt om tot een breed bestuursakkoord te komen. In landelijk Oldebroek gingen het mis tussen de ChristenUnie en Algemeen Belang Oldebroek en zijn de onderhandelingen afgebroken. Hetzelfde gebeurde deze week in Medemblik.

Niettemin wordt verwacht dat in bijna alle gemeenten voor eind juni een coalitieakkoord zal zijn bereikt, waarna het college benoemd kan worden. Hoeveel gemeenten aan het begin van de vakantie nog niet klaar zijn, is nu nog niet te voorzien.

Opmerkelijk: