'Je moet de oorlog zoveel mogelijk een gezicht geven'
In het hele land zijn vandaag herdenkingen om stil te staan bij alle burgers en militairen die in oorlogen en vredesmissies zijn omgekomen sinds het begin van de Tweede Wereldoorlog. Na de coronapandemie kan dat weer zonder beperkingen en met publiek. Een van de herdenkingen is in het Haagse perscentrum Nieuwspoort.
NOS-correspondent Kysia Hekster hield daar vanmiddag een lezing op een herdenkingsbijeenkomst voor de tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen journalisten, zetters en koeriers van de ondergrondse pers. Ze was vier jaar correspondent in Rusland en zit nu eigenlijk in Brussel, maar deed de afgelopen weken onder meer vanuit Kiev verslag van de oorlog in Oekraïne.
Waarom vind je het belangrijk om deze lezing te houden?
"Het is ten eerste heel eervol om te mogen doen. Ik vind het altijd al van belang om stil te staan bij het werk van journalisten in moeilijke omstandigheden, die van nu en toen. Bij zo'n lezing wil je iets betekenisvols vertellen. Dat is moeilijk, omdat veel al is verteld.
Mijn grootmoeder was Russisch-Joods. Zij en haar familie vluchtten voor de communisten. In de Tweede Wereldoorlog vluchtte ze opnieuw. Als ik vroeg hoe het met haar ging, was haar antwoord altijd 'normaal', rechtstreeks vertaald van het Russische 'normalno'. Het betekent iets als 'gewoon'. Niet goed, niet slecht, maar iets ertussenin.
Na haar dood realiseerde ik me dat ze dat altijd antwoordde. Verder sprak ze accentloos en foutloos Nederlands, maar dit had ze toch overgenomen uit haar Russische taalgebruik. Het betekende dus wel iets voor haar. Ik vind het mooi om die uitspraak in de lezing te gebruiken. Aan de andere kant van mijn familie ligt er geschiedenis in de kampen in voormalig Nederlands-Indië. De oorlog was er aan alle kanten."
Wat vind je van de vergelijkingen tussen de Tweede Wereldoorlog en de oorlog in Oekraïne?
"Je kan oorlogen en leed niet vergelijken. Je kan wel stilstaan bij de verhalen van mensen in een oorlog. Ik wil de dodenherdenking niet gelijkstellen aan wat er in Oekraïne gebeurt. De mensen die vanuit voormalig Nederlands-Indië naar Nederland kwamen, kregen vaak ook te horen dat het in de kampen hier of in Duitsland veel erger was. Zulk soort vergelijkingen loopt altijd spaak. Het is nu een andere tijd en een andere strijd."
Wat is je het meest bijgebleven van je werk in Oekraïne?
"De familie van mijn grootmoeder vluchtte met de trein vanuit Kiev naar het westen, in 1917, voor de Russische revolutie. Daar heb ik veel aan gedacht. Veel vluchtelingen gaan nu ook met de trein. Het is mijn eerste oorlog en de weerbaarheid van de Oekraïners heeft veel indruk gemaakt. Dat geldt ook voor hun overtuiging dat zij voor democratie en vrijheid strijden. Los van de vernietiging en ellende, is het indrukwekkend hoe en sterk en rotsvast dat geloof is."
In je lezing heb je het ook over de ten minste 23 gesneuvelde journalisten in Oekraïne. Bij twee van hen sta je wat langer stil, waarom?
"Je moet zoveel mogelijk proberen mensen een gezicht te geven en hen te blijven herdenken. Ik had in dit geval helaas keuze uit velen. Ik vond het belangrijk om een Oekraïense en Russische journalist te benoemen: Vira Hyrich en Oksana Baulina.
Niet alle Russen staan achter deze oorlog. Het waren allemaal dappere en moedige journalisten, onder wie deze twee. De Russische Oksana sprong er voor mij uit, omdat ze Rusland is ontvlucht, voor een oorlog die volgens haar eigen land geen oorlog is."
Maak je je zorgen over nepnieuws rond de oorlog?
"Het is schrikbarend hoeveel reacties ik krijg. Via social media, maar soms ook persoonlijk. Reacties van mensen die niet geloven dat dit gebeurt, die niet geloven dat de Russen dit doen. Er zijn veel mensen die het narratief van de Russische media volgen. Zij geloven dat het niet de Russen zijn, maar de Oekraïners.
Ik maak me zorgen over deze mensen. Het is gewoon gevaarlijk: er zitten ook politici tussen die Poetin verheerlijken. Zij denken dat het allemaal wel meevalt. Ik denk dan: ga vooral een tijdje in Rusland wonen. Kijken hoe je het dan vindt.
We moeten ons daar krachtig tegen blijven uitspreken om onze democratie te beschermen. Voor ons als journalisten betekent dat feitelijke informatie blijven geven, maar vooral blijven nuanceren is waarschijnlijk ons belangrijkste wapen."
