Historische Russische driemaster door oorlog tussen wal en schip

Een Russisch replicaschip dat regelmatig in Nederland aanlegt, vindt door de oorlog in Oekraïne moeilijk aanlegplaatsen. Terug naar Rusland kan de Shtandart ook niet meer, zegt de half Russische, half Oekraïense kapitein Vladimir Martoes, een fel tegenstander van de Russische inval in Oekraïne.

Tientallen keren legde de driemaster de afgelopen jaren aan in Nederlandse havens. Vooral in Zaandam, dat een historische band heeft met de Russische tsaar Peter de Grote. De Shtandart, een replica van het eerste schip dat de tsaar in 1703 liet bouwen, was te zien in meerdere films, waaronder Michiel de Ruyter en Nova Zembla.

2022 had een oogstjaar moeten worden voor de steeds wisselende internationale crew, onder wie veel vrijwilligers. Covid-19 had veel problemen veroorzaakt: het schip kon in het begin van de coronacrisis lange tijd nergens aanleggen en tall ships races en sail-evenementen werden gecanceld. Maar dit jaar zou alles weer als vanouds zijn. Na een overwintering in het Middellandse Zeegebied zou de replica deze zomer ook weer in Nederland aanmeren.

Maar nu verkeert het schip toch weer in zwaar weer. Door de sancties tegen Rusland zijn Russische schepen niet meer welkom in Europese havens, en terug naar Rusland varen is ook geen optie. Daar zou het meteen aan de ketting worden gelegd, vreest de kapitein, ook al vanwege een al jaren slepend conflict met de havenautoriteiten in Sint-Petersburg. Momenteel ligt het schip in Port-le-Bouc, een haven in de buurt van Marseille.

"We hebben toestemming om hier een aantal dagen te blijven. We hopen lang genoeg om een oplossing te vinden voor hoe we verder gaan." Het liefst wil hij zoals gepland door naar andere havens in Spanje en Frankrijk en daarna via België en Nederland naar Denemarken.

Martoes hoopt gebruik te kunnen maken van een uitzonderingsclausule: schepen met een humanitaire missie zijn volgens de kapitein wel welkom in Europese havens.

De crew heeft een project opgezet voor medische hulp en hulp aan kinderen in Oekraïne. Daarnaast wil de Shtandart met zijn internationale bemanning de boodschap van vrede en internationale samenwerking uitdragen.

Naast de Russische vlag voert het schip de vlaggen van de zeven nationaliteiten die nu aan boord zijn, ook die van Oekraïne, want er zijn twee Oekraïners bij. Gepraat over politiek wordt er niet, dat was altijd al een ongeschreven regel aan boord.

Andere vlag

Maar het is de vraag of dat allemaal volstaat om als 'humanitaire missie' een Nederlandse haven binnen te lopen. De gemeente Zaandam zegt nog geen aanvraag te hebben ontvangen van de Shtandart. Als die er komt, zal de gemeente zich houden aan de dan geldende regels omtrent Russische schepen. "Daarbij kijken we ook zeker naar uitzonderingsmogelijkheden als die er zijn", zegt een woordvoerder die benadrukt dat Zaandam goede herinneringen bewaart aan het schip. "De aanwezigheid van de Shtandart in Zaandam was de afgelopen jaren bijzonder, in positieve zin."

Zaandam kampt ook nog met een logistiek probleem: een gebrek aan aanlegplaatsen omdat er ook al twee riviercruiseschepen voor Oekraïense vluchtelingen worden verwacht. "De opvang van 260 mensen heeft prioriteit boven een schip als de Shtandart."

Martoes hoopt dat hij met zijn driemaster nog ergens voor langere tijd terecht kan. Het 23 jaar oude schip heeft het nodige onderhoud nodig. De zeilen zijn bijvoorbeeld al behoorlijk op leeftijd.

Onder een andere vlag varen is geen optie voor de kapitein. Het heeft geen zin, want een Russisch schip dat op dit moment van vlag wisselt, ontsnapt niet aan de sancties. "Maar ik wil het ook niet. Als Poetin weg is, zal iemand Rusland en de manier waarop het volk denkt, moeten herstellen. Het is verschrikkelijk welke informatie ze daar via de staatsmedia krijgen. Ze zien de waarheid niet, en wij kunnen ze die wel laten zien. En we hebben al zoveel moeilijkheden doorstaan, we zijn niet anders gewend."