Schertsglas verrast nog na eeuwen: 'We zijn gefopt door onze eigen glazen'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Glazen die niet te gebruiken lijken of die direct ongecontroleerd compleet leegstromen als de drinker eenmaal is begonnen. Glazen die vol lijken maar leeg zijn, of andersom. Glazen die schunnige geluiden maken als je eruit drinkt of de gebruiker voor schut zetten met een dubbelzinnige vorm. Glaswerk kortom met een verrassing is sinds vandaag te zien in Glasmuseum Leerdam.

De tentoonstelling mag dan toepasselijk genoeg openen op 1 april, voor glasexpert Kitty Laméris en glasblazer Marc Barreda betekende het ruim tien jaar serieus onderzoek. In de catalogus bij de expositie wordt het fenomeen 'schertsglas' voor het eerst uitgebreid geboekstaafd met tientallen exemplaren van over de hele wereld.

"Mensen denken altijd dat er in de 16de of 17de eeuw niet gelachen werd, maar dit maakt meteen duidelijk wat een lol ze daar hadden", meent Laméris. "Ik denk eigenlijk dat het toen leuker was: wij gaan voor de tv zitten, maar toen moest je er echt iets van maken met familie en vrienden."

Verslaggever Peer Ulijn probeerde een paar van de schertsglazen uit:

De glazen zullen daarbij hebben geholpen, redeneert ze. Neem een glas met in het midden een glazen hert dat bij het drinken in de weg zit. Het glazen sculptuurtje blijkt een rietje: de drinker moet het hert kussen om de inhoud tot zich te nemen. Het zal hebben geleid tot grote hilariteit.

Bij een ander ingenieus voorbeeld zit een glazen boog in de weg. De drinker die snapt dat hij moet lurken aan een uitstekend pijpje, zal niet meteen doorhebben dat hij door de sifonwerking van het glas een proces start dat hij niet meer kan stoppen: de drank blijft vloeien tot het glas leeg is.

Hoe stimulerend dat werkte, ontdekte Laméris toen ze de glazen zelf uitprobeerde. "Met zo'n glas op tafel gebeurt er van alles. Er zijn mensen die het meteen willen proberen en anderen die pas na tien minuten durven en dan de grootste lol hebben. We hebben het op een congres gedaan met allemaal verschillende mensen door elkaar, hoog en laag, studenten en directeuren. Opeens is er dan verbinding."

"Het is bijna een tijdreis, want zo moet het in de 17de eeuw ook zijn gegaan. Toen had je ook mensen die het voortouw namen of juist even wachtten."

Laméris kon het glaswerk uitproberen dankzij de hulp van glasblazer Barreda. Omdat de eeuwenoude exemplaren te kwetsbaar waren, maakte hij kopieën om mee te experimenteren. Zo kwamen ze er bijvoorbeeld achter dat glazen hoorns, gekozen vanwege hun leuke vorm, nog een verrassing hadden.

"We lieten in onze keuken de hoorn rondgaan om eruit te drinken, Marc, mijn man en ik. Bij de een-na-laatste slok kreeg Marc de inhoud in zijn gezicht gespuugd. Iemand anders had op dat moment gebaald van zijn natte kleren, maar wij stonden te juichen dat zoiets gebeurde."

Ook bij verfijnde diertjes van glas gebeurde iets onverwachts: een gat in hun omhoogstaande staart veroorzaakte scheetgeluiden. "We zijn echt gefopt door onze eigen glazen. We dachten dat sommige glazen alleen leuk waren voor de vorm, maar ze hadden ook nog een grap."

Dat die humor van scheetgeluiden, glazen fallussen of een nat pak misschien wat boertig is, past volgens Laméris in de tijd. "Humor was toen heel basaal. Strontfolklore, over poep en pies, monniken, nonnen en seks", legt ze uit. "Het was net de periode dat mensen een wc kregen en niet meer buiten gingen poepen. Dan is dat soort geluiden extra genant en was de hilariteit voor iedereen nog groter."

Dit waren dan ook geen objecten die je kon terugvinden in een Brueghelse herberg of huishouden van Jan Steen. Het waren luxevoorwerpen, blijkt ook uit de archeologische vondsten uit de kring rond Willem van Oranje. "Je ziet het ook op stillevens uit die tijd: deze glazen komen daar voor tussen het zilver en goud, porselein uit China en andere dure stukken."

Laméris hoopt dat de hernieuwde aandacht tot meer inzichten leidt. Misschien wordt fopglas nu bijvoorbeeld makkelijker herkend bij opgravingen. Ze wijst op het geintje waarbij een glas met een diamant werd gekerfd, zodat het uiteen zou vallen zodra iemand probeerde te drinken.

"Van zo'n glas kennen we er niet één die de tijd heeft overleefd, omdat het gemaakt is om kapot te gaan. Maar archeologen herkennen het ook vaak niet in de grond, omdat deze truc vrij onbekend was. Misschien dat mensen het nu gaan herkennen."