Dierlijk orgaan in de mens: oplossing voor donortekort of utopie?

Is het dé oplossing voor het tekort aan donororganen, of moeten we waken voor te veel optimisme? In de Verenigde Staten kreeg vorige week voor het eerst een mens een varkenshart getransplanteerd en vorig jaar kreeg iemand al een varkensnier. De eerste geluiden zijn voorzichtig optimistisch. Met de nadruk op voorzichtig.

Er komt nog heel wat bij kijken om bijvoorbeeld een varkenshart ook klaar te maken voor een transplantatie. Het hart dat de 57-jarige David Bennett afgelopen vrijdag in de VS kreeg, was genetisch aangepast.

"Daarmee zorg je ervoor dat een orgaan minder snel wordt afgestoten", zegt hoogleraar hart- en longchirurgie Tjark Ebels van het UMC Groningen. "Normaal wordt een varkenshart meteen afgestoten. Het zal moeten blijken hoelang dat nu gaat duren."

Zo ging de operatie van David Bennett:

Bennett had weinig keus. Hij had een ernstige hartafwijking en zonder ingreep zou hij sowieso overlijden, op korte termijn. Het is nu de vraag of hij deze transplantatie uiteindelijk overleeft.

Het is ook te vroeg om te zeggen dat het transplanteren van dierlijke organen de toekomst is, zegt Ebels. Er moet nog veel onderzoek worden gedaan. "Het is niet uitgesloten dat dit nog een hele tijd gaat duren. De genetische manipulatie is misschien nog niet helemaal uitontwikkeld en dan moet de hele procedure opnieuw."

Ook hoogleraar transplantatiechirurgie Ian Alwayn van het LUMC (Leiden) zegt dat het nog te vroeg is om definitieve uitspraken te doen. "Ik vind het erg snel gaan als ik eerlijk ben. Vorig jaar is er een transplantatie met een varkensnier uitgevoerd bij een hersendode patiënt. Dat is toen gelukt, tot twee keer aan toe. Maar ik heb daar nog geen definitieve resultaten van gezien."

"Maar het feit dat deze transplantatie is gedaan, is echt weer een stap verder. Het gaat nu bijvoorbeeld niet over een hersendode patiënt. Maar voordat je echt kunt spreken over een succes op de korte termijn, moet je minstens een maand verder zijn."

Groot orgaantekort

Bij een transplantatie wordt een 'nieuw' orgaan altijd afgestoten en daarom moet iemand die een orgaan heeft gekregen z'n leven lang medicijnen tegen afstoting slikken. In het geval van een dierlijk orgaan is de afstoting nog heviger en is de kans op complicaties groot.

Maar volgens hoogleraar Ebels is dit absoluut geen reden om maar te stoppen met het transplanteren van dierlijke organen. Integendeel. "Dat zulke experimenten nu worden gedaan, heeft te maken met het grote tekort aan menselijke donororganen. Dat is de reden waarom dit gebeurt."

Niet alleen toekomst

De operatie in de Verenigde Staten werd uitgevoerd door transplantatiechirurg Bartley Griffith. Hij is optimistisch over xenotransplantatie, de transplantatie van dier naar mens. "Er werd altijd gezegd dat xenotransplantatie iets van de toekomst zou blijven, maar ik kan nu zeggen dat het iets van het heden is."

David Bennett was te zwak om in aanmerking te komen voor een mensenhart, zegt Griffith. "Hij zei me dat hij niet dood wilde en daarop heb ik gezegd dat een varkenshart een optie zou kunnen zijn." Bennett stemde toen in met de transplantatie en zei dat als het mis zou gaan, hij in elk geval de wetenschap ermee vooruit zou hebben geholpen.

Bennett is alweer bij kennis en heeft al met zijn artsen gesproken, zegt de transplantatiechirurg. "De eerste kritieke fase is nu voorbij. We hopen dat hij verder goed herstelt." De 57-jarige Bennett heeft volgens zijn artsen nog wel een lange weg te gaan.

Maar medici waarschuwen wel voor te veel optimisme. "Dit is een geweldige stap, maar het probleem is niet zomaar opgelost", zegt de Groningse hoogleraar Ebels. "We moeten eerst kijken hoe dit verdergaat. Het is niet reëel te denken dat dit over een paar jaar normaal is."

Daar komt nog iets anders bij: het onderwerp xenotransplantatie is controversieel. Er zijn voor- en tegenstanders van deze vorm van transplantatie. Daar moet volgens de Leidse hoogleraar Alwayn rekening mee worden gehouden. "Het maatschappelijke debat is minstens zo belangrijk als het technische debat."

Xenotransplantatie nu verboden

Het gebruik van organen van dieren zal ook in Nederland ongetwijfeld leiden tot een stevig debat. Nu is het in ieder geval nog verboden. In maart komt het Rathenau Instituut met een rapport dat gaat over de vraag wat Nederlanders vinden van zo'n transplantatie.

"Wat we heel vaak terughoren is dat mensen het lastig vinden dat we weer dieren gaan gebruiken voor doelen die mensen voor ogen hebben", zegt Petra Verhoef van het instituut, dat onder meer onderzoek doet naar de impact van wetenschap en innovatie op de samenleving.

Mensen hebben volgens haar bezwaren tegen de steriele omgeving waarin dieren moeten worden ondergebracht, om ziektekiemen zo buiten de deur te houden. "Dat botst met wat een dier natuurlijk het liefste doet. Rommelen in de aarde, door het stro gaan en samenzijn met soortgenoten", zegt ze.