Voor de tweede keer sluiten we een jaar af middenin een harde lockdown. Tegelijkertijd was het ook het jaar van economisch optimisme, groei en heropening. Waar heeft de economie Nederland dit jaar gebracht? En wat staat ons nog te wachten?
"In de economie zit bijna alles boven de trend, en bijna alles neemt toe", zegt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek. "Toch zit het woord crisis voorin het hoofd. De economie lijkt oververhit, en het voelt alsof het karretje op de achtbaan zo meteen toch naar beneden kan storten."
"Het was het jaar van de onstuimige heropening", zegt Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN Amro. "De economie is heel hard gegroeid. En direct daaruit voortkomend zitten we nu met inflatie."
Zoals je in de grafiek hierboven kunt zien, groeide de economie hard toen de coronaregels in de zomer werden versoepeld. En niet alleen in Nederland. Het geld dat burgers in de lockdowns hadden gespaard, werd massaal uitgegeven.
Prijzen schieten omhoog
Het is een van de oorzaken van misschien wel het grootste economische thema van 2021: de inflatie. Ons geld wordt minder waard. De vraag naar spullen groeide, het aanbod kon het niet bijbenen: containerschepen liggen niet op de juiste plek en fabrieken en havens in China sluiten soms door coronabesmettingen. "Dit is een wereldwijd plaatje", zegt Phlippen. "Sinds het opengaan van de economie is er stelselmatig meer vraag dan aanbod en dat drijft de prijzen op."
NOS
NOS
Sinds de zomer stegen de gasprijzen in Nederland, totdat de inflatie afgelopen november op het hoogste punt in 40 jaar kwam: goederen en diensten waren toen 5,2 procent duurder dan een jaar eerder. Het komt voor veruit het grootste deel door die energieprijzen.
Veel mensen zullen daardoor een relatief groot deel van hun inkomen kwijt zijn aan energiekosten. En dat leidt ertoe dat we pessimistisch het jaar uit gaan. "Ik heb sterk de indruk dat de consument de moed begint te verliezen. Het vertrouwen neemt hard af", zegt Van Mulligen.
Je kunt het zien in de grafiek hieronder:
Die hogere gasprijzen zouden kunnen gaan doorwerken in de prijs van andere producten, waardoor de inflatie nog sneller gaat toenemen, zegt Van Mulligen. Bijvoorbeeld wanneer producenten de hogere energieprijzen gaan doorberekenen in hun producten.
"Daar zien we nu de eerste voortekenen van bij voedsel en kleding. Daar stijgen de prijzen ook een beetje. Maar het is niet zeker of dat doorzet, dat kan ook tijdelijk zijn."
Waar deze inflatie precies door veroorzaakt wordt, en hoe lang die gaat aanhouden is niet helemaal duidelijk. "We hebben met een perfecte storm te maken", zegt Van Mulligen. "De rente is al lange tijd heel laag, en het monetair beleid van centrale banken was juist bedoeld om inflatie aan te jagen."
Van Mulligen doelt op de duizenden miljarden euro's die de Europese Centrale Bank de afgelopen jaren in de economie pompte, door obligaties op te kopen. Daarmee wordt de economie gestimuleerd, en zou het gewenste inflatiepercentage van 2 procent gehaald moeten worden, was het idee. Tevergeefs: de inflatie in de eurozone bleef steken tot ver onder die 2 procent. Tot afgelopen zomer dus.
Nu gaat de inflatie ineens in een snel tempo omhoog. "Misschien was de post-corona groeispurt de lucifer en zijn de miljarden van de centrale banken de benzine die al jarenlang over de economie wordt gegoten", zegt Van Mulligen.
Phlippen vindt de inflatie op dit moment nog niet zorgwekkend. "Wij verwachten dat die wel weer gaat liggen, zeker die van de energieprijzen. Al zijn er veel onzekerheden, zoals de geopolitieke situatie in Oekraïne en omikron." Mocht de omikronvariant van het coronavirus leiden tot veel ziekenhuisopnames - wat overigens onzeker is - dan zou dat in Europa de inflatie kunnen drukken, zegt Phlippen. "In Europa neigen overheden tot lockdowns. Dat kan leiden tot een lagere vraag, omdat mensen minder kunnen kopen."
In de Verenigde Staten is die neiging tot lockdowns minder, zegt Phlippen. "Daar zou omikron juist de inflatie kunnen opstuwen, omdat handelsketens verder verstoord raken en Amerikanen onophoudelijk spullen blijven kopen."
Het aantal faillissementen is kunstmatig laag gehouden, lager dan gezond is voor een economie.
Niet alleen centrale banken hebben veel geld uitgegeven. Al die duizenden miljarden zorgden er ook voor dat overheden tegen lage tarieven geld konden lenen en zo hun eigen bedrijven konden steunen. Zo ook in Nederland. Door de oplopende besmettingen is het grote steunpakket voor bedrijven, nadat het in oktober even was stopgezet, in november weer teruggekomen.
Hieronder zie je hoeveel bedrijven gedurende de crisis loonsteun kregen, de grootste maatregel uit het steunpakket. Het effect van die steunpakketten zie je in de grafieken daarna. Het aantal faillissementen is ongekend laag en nooit eerder was de arbeidsmarkt krapper dan nu. Sinds dit voorjaar zijn er zelfs meer vacatures dan werklozen.
NOS
NOS
NOS
Gaat die faillissementsgolf, waar al sinds het begin van de crisis over wordt gesproken, volgend jaar dan toch komen? Afgelopen november was misschien een voorteken daarvan te zien in de cijfers. Voor het eerst in lange tijd steeg het aantal faillissementen aanzienlijk. Het zou toeval kunnen zijn, maar dat was wel precies de maand nadat het steunpakket even was afgeschaft.
"Het is een heel verwachte ontwikkeling", zegt Phlippen. "Als de steun wegvalt, en ondernemers zagen hun omzet niet terugkeren, kan ik me voorstellen dat er een aantal zijn die het niet meer zien zitten. En het klinkt cru, maar het is ook goed. Want personeel komt zo terecht op een arbeidsmarkt waar andere werkgevers om ze zitten te springen."
Het aantal faillissementen is kunstmatig laag gehouden, lager dan gezond is voor een economie, zegt Phlippen verder. De grote vraag is dus of dat doorzet.
Als de arbeidsmarkt krap is, dan kan het bijna niet anders dan dat de prijzen gaan stijgen.
Wat staat ons nog te wachten aankomend jaar? Zowel Van Mulligen als Phlippen wijzen naar de krapte op de arbeidsmarkt als groot thema voor 2022.
"Als de arbeidsmarkt krap is, dan kan het bijna niet anders dan dat de prijzen gaan stijgen", zegt Van Mulligen. "Als het moeilijk is om personeel te krijgen, dan stijgen de lonen en krijg je hogere inflatie." Op dit moment is daar in Nederland nog geen sprake van, maar dat er op termijn zo'n loon-prijs-spiraal kan ontstaan is ook een zorg van onder meer De Nederlandsche Bank.
In die krapte zit nog een grote uitdaging voor 2022, zegt Phlippen. "Het probleem op de arbeidsmarkt is eigenlijk de aanjager van heel veel andere problemen. Er moet gebouwd worden, maar de mensen zijn er niet. De energietransitie moet sneller, maar we hebben de mensen niet. Hetzelfde geldt voor onderwijs en de zorg."
Beleid om die krapte op te lossen is er onvoldoende, maar is wel hard nodig, stelt Phlippen tot slot. "Je kan aan van alles denken, een grootschalig arbeidsmobiliteitsprogramma, bijvoorbeeld. En we kunnen ook een immigratiedebat voeren. Maar zonder extra personeel kunnen we in 2022 weinig verwachten van het oplossen van die grote thema's."