Advies: nieuwe verdeling miljarden onder gemeenten nog altijd problematisch

Een nieuwe manier van het verdelen van 30 miljard euro tussen gemeenten is beter dan de huidige, maar kent nog steeds problemen. Dat zegt de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een advies over een nieuwe verdeelsleutel, die in 2023 moet worden ingevoerd.

Gemeenten heffen zelf belastingen en hebben daardoor geld te besteden, maar hun belangrijkste inkomstenbron is het zogeheten gemeentefonds. Jaarlijks verdeelt de Rijksoverheid vanuit dat fonds 30 miljard euro onder de gemeenten. Hoeveel een gemeente krijgt hangt af van allerlei factoren, en die verdeelsleutel gaat dus veranderen.

De verdeling gaat nu op basis van onder meer het aantal inwoners, het aandeel jongeren, ouderen, mensen met een laag inkomen, de bodemkwaliteit, het oppervlakte en het aantal woonkernen in een gemeente.

In de nieuwe verdeling wordt het aantal jongeren en ouderen minder belangrijk, maar gaat bijvoorbeeld voor het eerst het opleidingsniveau van de inwoners meetellen. En de centrumfunctie (in hoeverre mensen van buiten de gemeente gebruik maken van diensten in de gemeente) wordt belangrijker.

Overbedeeld

Volgens de ROB is de verdeling van geld voor sociale taken een verbetering, omdat het meer recht doet aan de verschillen in uitgaven aan jeugdzorg en zorg op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) tussen gemeenten. "Voor het sociaal domein is nu voor het eerst sinds de decentralisaties gekeken naar de daadwerkelijke uitgaven van gemeenten."

Als gevolg van de nieuwe verdeling gaan ongeveer 50 gemeenten er jaarlijks meer dan 60 euro per inwoner op achteruit en zo'n 40 gemeenten er meer dan 60 euro op vooruit, becijfert de ROB. Voor een deel is dat dus terecht, vindt de Raad.

"Er zijn gemeenten die in de huidige systematiek wat overbedeeld zijn. En er zijn er waar met deze nieuwe verdeling meer recht wordt gedaan aan de behoeften van de bevolking." Maar volgens de Raad slaat de herverdeling door. "De financiële gevolgen voor een groot aantal gemeenten roepen vragen op."

Veel zorg nodig

Vooral gemeenten van rond de 70.000 inwoners en minder met niet zo'n sterke centrumfunctie en een vergrijzende bevolking gaan erop achteruit, steden als Schiedam, Den Helder, Hoorn en Enkhuizen. "Dat zijn typische gemeenten met een bevolking die veel zorg nodig heeft vanuit de gemeente, maar waarbij die zorgbehoefte straks mogelijk onvoldoende gehonoreerd wordt."

Volgens de Raad moeten deze gemeenten straks mogelijk bezuinigen op bijvoorbeeld groenonderhoud en subsidies voor sport en cultuur om voldoende geld over te houden voor hun sociale taken.

Meer voor grotere steden

Winst is er voor steden met meer dan 100.000 inwoners en met een centrumfunctie: plaatsen als Tilburg, Enschede en Nijmegen. De vier grootste steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht) gaan er volgens de Raad niet extra op vooruit, omdat die in het huidige systeem al een extra bedrag kregen, vanwege de stapeling van grotestadsproblematiek en extra taken die ze hadden ten opzichte van andere gemeenten. Dat extraatje voor de G4 verdwijnt, maar ze krijgen dus wel meer geld vanwege hun centrumfunctie.

Stapsgewijs invoeren

Demissionair minister Ollongren van Binnenlandse Zaken kwam dit jaar met het voorstel voor een nieuwe verdeelsleutel en vroeg de ROB om advies daarover. "Wij adviseren de minister niet beoogde nadelige effecten eerst te onderzoeken voordat de nieuwe verdeling ingevoerd kan worden", zegt de Raad nu. Waarschijnlijk beslist een nieuw kabinet pas over de definitieve verdeelsleutel.

En het plan was al om de nieuwe verdeling stapsgewijs in te voeren, waarbij het bedrag per inwoner voor een gemeente jaarlijks maximaal 15 euro daalt of stijgt. De Raad vindt dat de herverdeling na drie jaar moet stoppen, zodat gemeenten er dus maximaal 45 euro per inwoner op vooruit of achteruit gaan. En dan zou opnieuw gekeken moeten worden naar manier van verdelen.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) had eerder al als belangrijkste kritiekpunt dat de 30 miljard euro sowieso niet genoeg is en dat gemeenten meer geld nodig hebben om hun taken uit te voeren.

Waarschijnlijk in december komt de VNG met een reactie op de verdeelsleutel. In dit advies heeft de Raad alleen gekeken naar de verdeling, niet of 30 miljard euro überhaupt genoeg is.