Dreigende milieuramp in Rode Zee, maar geen oplossing in zicht

Er wordt al jaren gewaarschuwd, maar nog steeds volgt er geen actie. Het probleem: een roestende olieopslagtanker, die sinds 2015 praktisch onbemand voor de kust van Jemen drijft. Volgens experts zal zich vroeg of laat een ramp voltrekken met de FSO Safer, als de olie die het schip nog altijd aan boord heeft niet wordt weggehaald. De hele regio zou zwaar getroffen worden.

Zeker 9 miljoen mensen raken daardoor binnen enkele weken hun drinkwatervoorraad kwijt, evenals een cruciale voedselbron: vis uit de Rode Zee. Dat zou vooral hard aankomen in het door burgeroorlog geteisterde Jemen, waar de bevolking al onder grote voedseltekorten lijdt. De gevolgen van zo'n ramp worden berekend in een deze week verschenen rapport van het wetenschappelijk blad Nature Sustainability. Daarin kijken onderzoekers voor het eerst naar de langetermijneffecten van een eventueel lek.

De koraalriffen in de Rode Zee kunnen ernstig worden aangetast als het zover komt, waarschuwt het rapport. Veel zeeleven is van die riffen afhankelijk, waardoor de ramp ook gevolgen zal hebben in Saudi-Arabië, Eritrea en Djibouti.

Wat er moet gebeuren lijkt eenvoudig: de olie weghalen. Er zit 200 miljoen liter olie op de Safer en een onbekende hoeveelheid in de pijpleiding tussen de wal in Jemen en de opslagtanker. Pijpleiding en schip zijn in slechte staat. De tanker dateert uit 1976 en is enkelwandig, wat de kans op een grote lekkage sterk verhoogt.

Zo'n oliebergingsoperatie is al lang uitgedacht. Het zou tussen de 12 en 15 miljoen dollar kosten om de olie veilig weg te halen. Daar tegenover is de olie veel geld waard en zou dus verkocht kunnen worden. Op het oog moet de operatie dus op z'n minst kostendekkend zijn.

Maar de oorlog in Jemen maakt die oplossing ingewikkeld. Onderhandelingen tussen de Verenigde Naties en de strijdende partijen, de Jemenitische regering en de Houthi-rebellen, zitten muurvast.

Inspectie blijft uit

Het probleem ligt aan beide kanten, zegt Jemen-deskundige Laila al-Zwaini. "De VN kregen vorig jaar toestemming om het schip te inspecteren, maar de Houthi's wilden geen veiligheidsgaranties geven dus bleef inspectie uit. Ook de Saudi's, die aan de kant van de regering tegen de Houthi's vechten, zouden kunnen bijdragen aan een oplossing. Maar dat zou de suggestie wekken dat ze toegeven in de oorlog. Dus dat doen ze niet."

Een van de belangrijkste obstakels is de vraag waar de opbrengsten van de olie naartoe moeten. De Houthi's willen niet dat dat geld terugvloeit naar hun vijand, de regering van Jemen. De kwestie is ook binnen de VN-Veiligheidsraad besproken, maar zonder resultaat.

Exxon Valdez

Een vergelijking dringt zich op met de ergste olieramp in de geschiedenis: het ongeluk van de Exxon Valdez voor de kust van Alaska in 1989. Die tanker had iets meer olie aan boord dan de Safer. Door een navigatiefout ramde het schip een rif bij Prince William Sound. Ongeveer een vijfde van de lading ruwe olie lekte in zee; 2100 kilometer kustlijn raakte ernstig vervuild en honderdduizenden dieren stierven. De schoonmaak alleen al kostte miljarden dollars. Uiteindelijk is maar een tiende van de gelekte olie opgeruimd.

Bekijk hier een terugblik op de ramp met de Exxon Valdez:

De Safer vormt in potentie een veel ergere ramp dan die in 1989. Er kan in het ergste geval vier keer zoveel olie de zee in vloeien als toentertijd is gelekt. En de kustlijnen van de Rode Zee zijn veel dichter door mensen bevolkt dan in het afgelegen gebied waar de Exxon Valdez averij opliep.

Volgens het rapport in Nature zou een olieramp de dichtbijgelegen havens Salif en al-Hudaydah tot sluiting dwingen, wat tot een grote brandstoftekort zou leiden. Die brandstof is nodig voor waterpompen, en als die wegvallen is er voor 8 miljoen Jemenieten geen drinkwater meer. De visstand in de Rode Zee zou door de olie nagenoeg worden vernietigd.

Het rapport brengt een incident in herinnering dat laat zien hoe onveilig de Safer is. Dat was een waterleidinglek in de machinekamer in mei 2020, dat werknemers nog maar net konden dichten. Volgens Nature wordt de kans op een ramp steeds groter. "Een olielek zou kunnen ontstaan doordat de toestand van de romp verder verslechtert, of doordat de romp breekt als gevolg van een storm, of omdat de opgebouwde vluchtige gassen aan boord exploderen, of door een directe aanval op het schip."