Standbeeld voor 'bonnenkoningin' Jacoba van Tongeren

In Amsterdam is een standbeeld onthuld van verzetsstrijder Jacoba van Tongeren. Het beeld staat op een pleintje aan de Antillenstraat in stadsdeel West, tegenover Van Tongerens voormalige huis. Bij de onthulling waren onder anderen burgemeester Femke Halsema en voorzitter Job Cohen van het Amsterdams 4 & 5 mei comité.

Jacoba van Tongeren (1903-1967) was tot enkele jaren geleden nog een vrijwel onbekende naam; pas toen haar neef Paul van Tongeren in 2014 een boek uitbracht gebaseerd op haar memoires, werden haar verhaal en haar aandeel in het verzet duidelijk.

Van Tongeren richtte aan het begin van de Tweede Wereldoorlog Groep 2000 op, een verzetsgroep die schuiladressen, voedselbonnen en persoonsbewijzen voor onderduikers regelde. Ze redde zo het leven van duizenden mensen.

Het beeld van Van Tongeren toont haar volgens kunstenaar Fabio Pravisani als "een sterke vrouw, getekend door wat ze heeft meegemaakt, maar desondanks fier en trots".

Bij de afgelopen Dodenherdenking maakte de NOS deze video over het leven van Jacoba van Tongeren en een andere verzetsvrouw, bekend als Tante Riek:

Door de bijzondere werkwijze van de verzetsgroep konden de leden onder de radar blijven. "Haar vader had haar gewaarschuwd: 'Gebruik nooit namen. Ga niet met een lijst in je zak lopen waarop staat dat Pietje in de Marnixstraat woont'", vertelde haar neef Paul van Tongeren afgelopen week in het programma Spraakmakers op NPO Radio 1.

Dat advies nam Van Tongeren ten harte: alle gegevens van de leden en de onderduikers werden versleuteld met cijfers. "2000" was de code van Van Tongeren: de letter "T" is de twintigste letter van het alfabet, en als oprichter was ze "00". In het standbeeld heeft ze de codesleutel in haar hand, waarmee alle namen en adressen van de leden en onderduikers zijn te herleiden.

Mannen claimden het verzet

Door het anonieme karakter van de groep bleef het verhaal van Van Tongeren lange tijd onbekend. "Iedereen kende haar als '2000', dat zegt niemand iets. Was het nou de groep-Van Tongeren geweest, was het misschien anders geweest."

Ook dat ze een vrouw was speelde daarbij een rol, vertelt haar neef. "Na de oorlog claimden mannen in het verzet vaak: 'Ik heb het gedaan', en de vrouw werd in de hoek gedrukt", zegt hij.

"Ze heeft ook meegewerkt aan de oprichting van het illegale blad Vrij Nederland. Van Randwijk werd de hoofdredacteur, een groot man in het verzet. In 1944 zei hij: 'Een vrouw kan geen verzetsgroep leiden, ik neem het wel over.' Maar dat weigerde zij. Ze botste met de mannen, daardoor bleef ze ook onder de radar."

Duizenden bonnen in haar vest

Behalve als '2000' stond Van Tongeren ook bekend als de 'bonnenkoningin'; in een speciaal voor haar gemaakt vest kon ze vijfduizend voedselbonnen meesmokkelen. Als leden van haar knokploeg een distributiecentrum overvielen, kwam zij langs om de zakken met bonnen te vullen. "Met die jas aan zag ze eruit als een zwangere vrouw. Dus een Duitse officier is wel eens voor haar opgestaan in een Amsterdamse tram", vertelt haar neef.

Het standbeeld dient als eerbetoon voor alle leden van de verzetsgroep. Op een plaquette staan de namen van de leden. Zo'n tweehonderd nazaten zijn aanwezig bij de onthulling.

Hoewel Van Tongeren zelf niet meer anoniem is, is de identiteit van sommige leden nog steeds niet bekend, vertelt haar neef. "We weten nog van zo'n twintig leden niets. We hebben wel een naam, maar soms niet eens een voornaam. Dan weet je alleen 'Bakker', en dan kom je niet ver."

Op een website over Jacoba van Tongeren staan de biografieën van vijftig leden. Paul van Tongeren hoopt dat nazaten van de anonieme leden verhalen herkennen, en dat de overige leden daarmee ook uit de vergetelheid kunnen worden gehaald.