Problemen door zes uur zonder Facebook, wat zegt dat over onze afhankelijkheid?

• Joost Schellevis en Nando Kasteleijn

Als mensen weer in groten getale gaan sms'en, weet je dat er iets aan de hand is. Tijdens de grote Facebook-storing van gisteravond verstuurden KPN-klanten twee keer zoveel sms-berichten als normaal; om tien uur 's avonds zelfs vier keer zoveel als normaal. Ook het belverkeer nam toe, meldt de telecomprovider.

Wat KPN niet meldt, is hoe het sms-verkeer er vanochtend uitzag. Waarschijnlijk gebruiken we met zijn allen weer massaal WhatsApp, Instagram en Facebook, ondanks het ongemak van de storing.

Bij eerdere storingen, en ook toen Facebook WhatsApp overnam, zagen concurrenten veel nieuwe aanmeldingen - maar de meeste mensen bleven tot nu toe trouwe gebruikers van Facebook-diensten. We zijn er simpelweg afhankelijk van, in meer of mindere mate: in Nederland vooral voor onze familie- en vriendenchats en vakantiekiekjes, maar in andere landen voor nog veel meer.

Dat één storing zoveel mensen treft, is geen toeval: het komt doordat Facebook met een uitgekiende strategie heel veel marktaandeel heeft weten te krijgen. "Het internet is bedacht als een decentrale plek, maar Facebook is hét voorbeeld van het tegenovergestelde", zegt Evelyn Austin, directeur van digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom.

Van oudsher werkt het internet decentraal: iedereen kan naar iedereen mailen, en elke webpagina kan naar elke andere webpagina linken. Maar internetbedrijven houden je liever in hun eigen omgeving, hun eigen walled garden, hun 'binnentuin'. Hoe meer diensten ze aanbieden, hoe beter ze dat kunnen doen. Hierin staat Facebook niet alleen: ook bedrijven als Google, Apple en Amazon zetten hierop in.

"Het bedrijf heeft een heel gecentraliseerde infrastructuur opgebouwd met walled gardens waarbij gebruikers min of meer worden gegijzeld, het is lastig om daaruit te komen", zegt Austin. WhatsApp-gebruikers kunnen immers alleen communiceren met andere WhatsApp-gebruikers, niet met gebruikers van andere apps. Hetzelfde geldt voor Instagram- en Facebook-gebruikers.

Het probleem bij Facebook had te maken met het Border Gateway Protocol (BGP), dat het internet bijeenhoudt. Wat er precies misging is onduidelijk, maar alle digitale verwijzingen naar Facebook waren uit het BGP verdwenen. Zo zit het BGP in elkaar:

Tegelijkertijd viel de impact van de storing in Nederland nog mee. Dat kwam deels doordat deze aan het einde van de werkdag plaatsvond en gebruikers genoeg andere manieren hebben om te communiceren. Dat was ook te merken: mensen werden spontaan actief op alternatieve chat-apps zoals Signal en Telegram - of gingen dus sms'en.

"Het was irritant en fascinerend tegelijk", zegt Jasper Schilder, eindredacteur bij marketingbureau The Best Social. "Zo'n beetje alles wat was ingepland, moet je dan de volgende dag opnieuw inplannen. Maar je weet dat dit soort dingen kan gebeuren. Dat is dan ook wel de grappige kant hiervan: je merkt dat het internet hier gelijk op inspeelt met grappige memes en mensen die op LinkedIn gaan plaatsen wat ze aan het eten zijn."

In andere landen is de afhankelijkheid van Facebook echter een stuk groter dan hier. In Brazilië bijvoorbeeld, waar bedrijven WhatsApp gebruiken voor bestellingen (zie kader boven in het verhaal). Maar ook in bijvoorbeeld in India en Myanmar, waar 'Facebook' synoniem is met 'het internet'. WhatsApp telt in India 390 miljoen gebruikers.

Overheidsingrijpen

Evelyn Austin pleit voor overheidsingrijpen, zoals het opbreken van Facebook. Iets wat de Amerikaanse toezichthouder FTC het liefst ook wil. "Natuurlijk los je daarmee niet alles op", zegt Austin. "Maar het zal bij Facebook zorgen voor nieuwe motivatie om meer te concurreren met andere partijen en dat zal zorgen voor betere diensten."