Waalsdorpervlakte en Oranjehotel vanaf vandaag Rijksmonument

De Waalsdorpervlakte en het Oranjehotel bij Den Haag worden vandaag uitgeroepen tot Rijksmonumenten. In de Tweede Wereldoorlog zaten zo'n 25.000 mensen opgesloten in het Oranjehotel, de gevangenis in Scheveningen. Ruim 250 van de gevangenen werden gefusilleerd op de nabijgelegen Waalsdorpervlakte.

In de gevangenis zaten mensen die onder normale omstandigheden nooit in een gevangenis terecht zouden komen. Een kenmerkende slogan uit die tijd luidde: "In deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie!". De naam Oranjehotel ontstond in de oorlog en was een verwijzing naar de verzetsstrijders die in het gebouw vastzaten.

Homoseksuelen, Roma, Sinti en Joden

"Behalve de vele politieke gevangenen zaten hier economische delinquenten, zoals werkweigeraars, dieven, illegale slachters en zwarthandelaars, maar ook homoseksuelen, vrijmetselaars, Jehova's getuigen, Roma, Sinti en 2200 Joden, onder wie 500 kinderen", zegt Ilse Raaijmakers, historicus en onderzoeker bij ARQ Oorlog tegen Omroep West. Er zaten ook veel verzetsmensen vast.

"Ik vind het heel bijzonder dat deze plek bewaard is gebleven. Want zonder plek heb je geen verhaal en zonder verhaal bestaat iemand eigenlijk niet meer", zegt Annette Oudejans. Haar oudoom was gevangene in het Oranjehotel.

"Hij was leider van een radiografische verzetsgroep. In die groep is iemand geïnfiltreerd en daarna heeft hij hier in het Oranjehotel een half jaar gevangen gezeten. Hij is gemarteld omdat ze informatie uit hem wilden krijgen en uiteindelijk is hij de eerste katholieke geestelijke die op de Waalsdorpervlakte is gefusilleerd."

In het Oranjehotel zijn de vele verhalen over de mensen die hier gevangen zaten terug te zien en te lezen. Een van de cellen, Cel 601, is intact gebleven. Terdoodveroordeelden brachten er hun laatste nacht door. Op de muur staan teksten als 'kop op' of 'god help mij'.

Volgens Ingrid van Engelshoven, demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (D66), is het belangrijk dat de Waalsdorpervlakte en het Oranjehotel Rijksmonument zijn. "Het betekent dat we ze beter kunnen beschermen, omdat er middelen zijn voor beheer en onderhoud", zei ze eerder.

Ook Vincent Gaal, secretaris van Erepeloton Waaldorp, vindt het belangrijk dat de locaties Rijksmonument zijn. "Deze plekken moeten bewaard blijven, de verhalen moeten verteld blijven worden."

Hij is een van de mensen die meehelpen bij de herdenking op 4 mei op de Waalsdorpervlakte. "Deze kruizen staan symbool voor het ultieme offer wat deze mensen hebben gegeven, namelijk hun leven. Op vele plekken hier in de duinen zijn mensen vermoord. Dat maakt deze plek bijzonder, hier is het gebeurd, hier zijn mensen doodgemaakt."

Scheidslijn tussen leven en dood

Op de buitenplaats van het Oranjehotel is een kleine groene deur. Gevangenen die ter dood veroordeeld waren, verlieten via de poort de gevangenis. Ze werden daarna naar de Waalsdorpervlakte gebracht om te worden gefusilleerd. "Het poortje in het Oranjehotel was een scheidslijn tussen leven en dood", vertelt Ilse Raaijmakers.

Aan de buitenmuur is een plaquette te lezen met een versregel van oud-gevangene Anthonie Donker: "Gedenk hun laatste gang door deze poort. Hun leven voor vrijheid en voor recht gegeven. Zet hun strijd voort."

Op de Waalsdorpervlakte is onze traditie van herdenken ontstaan, zegt Raaijmakers. Op 4 mei 1946 werd er een stille tocht gehouden van het Oranjehotel naar de Waalsdorpervlakte, waar ook 2 minuten stilte werd gehouden. Deze vorm van herdenken is daarna gekopieerd naar andere locaties in Nederland en zo wordt nog steeds herdacht.

Minister Van Engelshoven wijst het Oranjehotel en de Waalsdorpervlakte vandaag officieel aan als Rijksmonument. Omroep West zendt dat vanaf 11.00 uur live uit.