Weer terugroepacties vanwege ethyleenoxide. Wat is het risico?

• Linda Wisse

Opnieuw worden voedingsmiddelen teruggeroepen omdat de verboden stof ethyleenoxide erin is aangetroffen. Na sesamzaad en gember gaat het nu om voedingssupplementen, tomatensaus met het verdikkingsmiddel johannesbroodpitmeel en vermicelli. Het is de zoveelste terugroepactie sinds september vorig jaar.

"De terugroepactie heeft grote impact en vergeleken met eerdere terugroepacties is dit de grootste die ik heb gezien in dertien jaar tijd", zegt Wouter Bruin, directeur van De Online Drogist.

Vorig jaar zijn vanwege dezelfde stof zo'n 268 partijen sesamzaad uit de handel gehaald, laat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) weten. Het ging om onder meer sesampasta, koekjes en sesambrood. Bij elkaar ongeveer 5.238.000 kilo.

Dat de stof nu weer opduikt, is geen toeval. Mogelijk zit ethyleenoxide al jaren in ons voedsel, zeggen deskundigen. Maar nu moeten producten waar het in zit terug. Want hoewel er volgens de NVWA geen acuut gezondheidsrisico is, is het wel slecht voor mensen om langdurig, regelmatig en in hoge concentraties ethyleenoxide binnen te krijgen.

Waarom worden producten met ethyleenoxide nu teruggeroepen?

Ethyleenoxide is een bestrijdingsmiddel dat bacteriën, schimmels en virussen doodt. De eerste officiële veiligheidswaarschuwing in Nederland voor voedsel dat verontreinigd was met ethyleenoxide komt uit september 2020, van sesamzaad. Omdat ethyleenoxide niet verboden is in India, werd het sesamzaad daar met ethyleenoxide ontsmet en kon het Europa binnenkomen.

"De bron van besmetting ligt buiten Europa. Op wereldniveau wordt geprobeerd om daar wat aan te doen, maar dat werkt niet altijd", zegt Cees de Heer, expert voedselveiligheid van de NVWA.

Voor de terugroep van sesamzaad werd nog weinig getest op ethyleenoxide. "De overheid en bedrijven doen een risico-inventarisatie en blijkbaar viel ethyleenoxide er eerst niet onder. Het is met het sesamzaad begonnen, waardoor we vanaf dat moment zeker weten dat ethyleenoxide in producten kan zitten", zegt Bas van Driel, business development manager food bij GBA Group, een laboratorium voor de levensmiddelenindustrie.

Na druk van voedselwaakhond Foodwatch voor een algemeen Europees beleid, besliste de Europese Commissie deze zomer dat alle levensmiddelen met een hoger ethyleenoxidegehalte dan 0,1 mg/kg uit de handel moeten worden genomen en ook bij de consument moeten worden teruggehaald. Daardoor werden bedrijven verplicht om zich daaraan te houden, want voedselveiligheid is hun verantwoordelijkheid.

Hoe gevaarlijk is de stof?

Voedseldeskundigen zeggen dat er geen acuut gezondheidsrisico is als je ethyleenoxide binnenkrijgt. "Het is alleen een stof die je niet langdurig moet binnenkrijgen, want dan weten we niet goed wat er gebeurt. Bij dierproeven zie je schadelijke effecten bij de maag. En bij grote hoeveelheden kunnen tumoren ontstaan", zegt Wieke van der Vossen, expert voedselveiligheid en werkzaam bij het Voedingscentrum.

Eerder schreef de World Health Organization dat ethyleenoxide beschouwd moet worden als een waarschijnlijk kankerverwekkende stof voor de mens. En door een verhoogd risico op kanker is wetgeving nodig, maar het opstellen van een veiligheidsnorm wordt als lastig gezien. "Eigenlijk kun je niet een goede norm vaststellen voor een stof die potentieel kankerverwekkend is, maar geen acuut risico vormt", zegt Van der Vossen.

Levensmiddelen worden teruggeroepen als sporen of een derivaat (bijproduct) van ethyleenoxide wordt gevonden. "In principe zijn eindproducten veilig wanneer er geen ethyleenoxide is aangetoond hoewel het in een van de grondstoffen wel is aangetoond", zegt Van Driel.

Voedselverspilling?

Toxicologen geven aan dat het terugroepen op basis van de risico's voor de volksgezondheid vaak niet nodig is. "Als er geen zorgen zijn om de volksgezondheid moet je je afvragen of de terugroepacties wel in lijn zijn met het proportionaliteitsbeginsel", zegt Ivonne Rietjens, hoogleraar Toxicologie bij Wageningen University & Research. "Want producten worden nu alleen uit de handel gehaald op basis van wetgeving, terwijl het risico voor de volksgezondheid pas een probleem wordt als mensen grote hoeveelheden binnenkrijgen."

Rietjens maakt onder andere risico-analyses van de hoeveelheid ethyleenoxide in voedsel. In die analyse wordt het gezondheidsrisico bekeken. Zij heeft dat ook gedaan voor ijs, waar mogelijk verontreinigd johannesbroodpitmeel in zat, een verdikkingsmiddel dat in veel levensmiddelen zit. Uit haar risico-analyse bleek dat ook als mensen iedere dag zo'n ijsje zouden eten, er op basis van het risico voor de volksgezondheid geen reden is om over te gaan op een terugroepactie.

Maar toch zijn op grote schaal terughaalacties uitgevoerd, vertelt Rietjens. "Dat wordt dan besloten in het proces dat we risicomanagement noemen. In dat proces kun je meerdere argumenten meewegen, zoals ook politieke en juridische argumenten. Maar dat betekent dus niet dat een terugroepactie aangeeft dat er een gevaar bestaat voor de volksgezondheid."

Frank Lindner van voedselwaakhond Foodwatch ziet ook in dat voedselverspilling op de loer ligt, maar toch is strenge wetgeving volgens hem nodig. "Het is verontrustend dat de drempelwaarde van ethyleenoxide soms wel duizend keer wordt overschreden. Dus we stellen een grens, net zoals met autorijden: je mag niet harder dan 100 kilometer per uur rijden voor de veiligheid."