Aangifte tegen Russische journalist 'handig middel' voor Kremlin

Gisteren stond opeens de Russische politie op de stoep bij onderzoeksjournalist Roman Dobrochotov, zo meldde hij op Twitter. Zijn huis werd doorzocht, dat van zijn ouders ook en Dobrochotov moest mee naar het bureau voor ondervraging. Een uur later werd hij weer vrijgelaten.

Het lijkt de zoveelste poging van het Kremlin om kritische journalisten te ondermijnen. Media-ondernemer Derk Sauer, actief in Rusland: "Iedereen die onafhankelijk bericht komt aan de beurt."

Nederlandse blogger

De zaak heeft te maken met een aangifte van de Nederlandse blogger Max van der Werff. Dobrochotov is de hoofdredacteur van het onderzoeksjournalistieke platform The Insider. Het is een partnerorganisatie van het internationale onderzoeksjournalistieke collectief Bellingcat. The Insider heeft onder meer onthullingen gedaan over de vergiftiging van oppositieleider Aleksej Navalny en over MH17.

Waar komt die harde Russische aanpak vandaan? NOS op 3 zocht het uit:

Eén van die onthullingen ging over Van der Werff, die al jarenlang twijfel zaait over de officiële lezing rondom de neergeschoten vlucht. Van der Werff maakte samen met Jana Jerlasjova, een voormalig journalist van Russia Today, een documentaire over MH17 voor het Engelstalige Bonanza Media.

Officieren van de Russische militaire inlichtingendienst GROe hadden regelmatig contact met Jerlasjova, toonden Bellingcat en The Insider aan met telefoon- en maildata. Ook regelden ze toegang voor Van der Werff en Jerlasjova tot pro-Russisch rebellengebied in Oost-Oekraïne.

Van der Werff heeft in Rusland aangifte gedaan tegen Dobrochotov. Dobrochotov zei in een tweet waarin hij de publicatie deelde dat Van der Werff wordt betaald door de GROe. Smaad, meent de Nederlandse blogger.

"Van der Werff is een duidelijk pro-Poetin-figuur", zegt Sauer. "Dat is natuurlijk zijn goed recht, maar voor de Russen is hij nu een handig middel."

Busje van de FSB

Volgens Dobrochotov is de smaadzaak een stok om de hond mee te slaan. En daar lijkt het inderdaad veel op, zegt correspondent Geert Groot Koerkamp: "Waarom zou je voor een smaadzaak een huiszoeking doen, en niet alleen bij hem, maar ook bij zijn ouders?" Het gebeurt vaker dat er ook huiszoekingen bij familieleden gedaan worden, zegt Groot Koerkamp: "Om de druk op iemand op te voeren."

Officieel is Dobrochotov slechts nog getuige, zeggen de Russische autoriteiten. Maar dat is geen geruststelling, zegt Groot Koerkamp: "Dat kan ogenblikkelijk veranderen in verdachte."

Bij Dobrochotov werden laptops, telefoons en tablets in beslag genomen. Ook zijn paspoort werd ingenomen, waardoor Dobrochotov het land niet kan verlaten. Hij stond op het punt naar het buitenland te reizen. Groot Koerkamp: "Een busje dat betrokken was bij de huiszoeking had een nummerbord van de FSB, de Russische geheime dienst. Dus er lijkt meer aan de hand."

Vorige week werd The Insider bestempeld tot 'buitenlands agent'. Dat gebeurt vaker bij ngo's en media die Rusland als onwelgevallig ziet: "De aanleiding kan soms al zijn dat je een donatie van een euro uit het buitenland krijgt." The Insider is geregistreerd in Letland. Ook vergelijkbare media zijn in het buitenland geregistreerd: Meduza in Litouwen en VTimes in Nederland.

Derk Sauer, betrokken bij de VTimes: "Het liefst zouden ze in Rusland geregistreerd staan." De overheid bepaalt of media een licentie krijgen. In de praktijk komt dat erop neer dat alleen media die de lijn van het Kremlin volgen een registratie kunnen krijgen. "Het is Kafka. Eerst weigeren ze je in Rusland te registreren, dan wijk je noodgedwongen uit naar het buitenland en vervolgens noemen ze je een 'buitenlands agent'."

Het gevolg van het stempel 'buitenlands agent' is dat de financiën vier keer per jaar worden doorgelicht en dat je bij alles wat je publiceert, ook tweets, moet vermelden dat je een buitenlands agent bent, zegt Groot Koerkamp: "Adverteerders willen daar vaak niet mee geassocieerd worden. Dat bemoeilijkt het werk." Dat hebben ook Meduza en VTimes gemerkt. Meduza zette een crowdfundingcampagne om op hun werk voort te kunnen zetten, VTimes zag zichzelf genoodzaakt om te stoppen.

Sauer maakt zich zorgen over het voortbestaan van onafhankelijke media in Rusland. "The Insider is het zestiende platform dat tot buitenlands of ongewenst agent is verklaard. Ze zijn een hele lijst aan het afwerken. Inmiddels kun je je afvragen: als je nog geen 'buitenlands agent' bent, ben je dan nog journalist?"

Max van der Werff ging niet in op een verzoek van de NOS om inhoudelijk commentaar.