RIVM voorzichtig positief, maar 'afwachten of het verder daalt'
Het aantal nieuwe coronabesmettingen zit na enkele weken van sterke groei nu in een dalende trend. De aanscherping van de coronamaatregelen op 10 juli lijkt te werken, al zijn de dagelijkse besmettingscijfers nog steeds hoog.
Ondertussen zijn er steeds meer ziekenhuisopnames als gevolg van die explosieve stijging in de eerste helft van deze maand. De ziekenhuizen verwachten dat die groei nog wel even aanhoudt.
Daarover, over besmettingen na vaccinatie en de bescherming door de vaccins, sprak de NOS met Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding bij het RIVM en Susan van den Hof, hoofd van het Centrum Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten daar.
Het aantal positieve coronatesten daalt al enkele dagen. Is de stijgende trend inderdaad omgebogen?
Susan van den Hof: "De laatste data tonen een daling ten opzichte van vorige week, maar je kunt nooit met zekerheid zeggen dat die doorzet. Feit is dat het aantal positieve testen nu al vier dagen achtereen afneemt ten opzichte van een week eerder en we zien het aantal testafspraken bij de GGD niet weer toenemen. Daarom is de verwachting dat het aantal positieve testuitslagen in ieder geval op korte termijn niet weer gaat stijgen. We moeten afwachten of het verder daalt."
Het zijn iedere dag nog steeds veel positieve tests.
Van den Hof: "Het aantal is nog vrij hoog, maar het is bemoedigend dat we de daling in bijna alle regio's en leeftijdsgroepen zien. Alleen bij de alleroudsten zien we het niet, maar daar gaat het om hele kleine aantallen besmettingen."
Jaap van Dissel: "Die daling in de verschillende leeftijdsgroepen is misschien wel het belangrijkste. We hadden natuurlijk kunnen zien dat het bij de jongeren naar beneden gaat, maar bij de oudere groepen toeneemt door overdracht, van jongeren naar andere leeftijdsgroepen, maar eigenlijk zien we het momenteel in bijna alle leeftijdsgroepen afnemen."
Het aantal positieve testen bij verpleeghuisbewoners stijgt licht. Is er om die reden bij de oudste groep geen daling te zien?
Van Dissel: "Het personeel in verpleeghuizen is vaak jonger en binnen die groep is het virus juist weer rondgegaan. We hebben al eerder geconstateerd dat als het virus meer rondgaat in de samenleving, je dan altijd meer secundaire verspreiding in zorginstellingen hebt. Maar we weten niet zeker of dat verklaart waarom er in die oudste groep nog geen afname van het aantal besmettingen is."
Alles overziend, kun je concluderen dat de aanscherpingen van de coronamaatregelen op 10 juli werken?
Van Dissel: "We hebben vastgesteld dat het virus zich het meest verspreidde in de nachthoreca en dan vooral in de weekends. Die nachthoreca vormde klaarblijkelijk een perfect storm. Allerlei factoren voor overdracht komen samen. Mensen die schouder aan schouder dansen, die meezingen of zelfs schreeuwen, die vanwege de harde muziek luid praten en als iedereen samenklontert wordt ventilatie heel moeilijk. Je wil niet dat die verspreiding in de nachthoreca zich steeds blijft herhalen. Met name op die verspreiding in de nachthoreca zijn de maatregelen van 10 juli gebaseerd. En deels ook op de rest van de horeca, met het aanpassen van de openingstijden. Verder hebben we het belang benadrukt van het blijven volgen van de basismaatregelen: 1,5 meter afstand houden, handen wassen, thuis blijven bij klachten, testen en ventileren. Dat lijkt een succesvolle aanpak."
Van den Hof: "Daarbij uiteraard geholpen door de vaccinaties. Die verklaren ook dat de aantallen besmettingen in verpleeghuizen, ondanks de toename, heel erg laag blijven. Dat is te danken aan het vaccinatieprogramma."
Van Dissel: "De setting en de context van de epidemie zijn anders geworden door het vaccineren."
Van alle nieuw gemelde positieve testen in de week tot 21 juli was 9 procent volledig gevaccineerd. Is dat veel of weinig?
Van den Hof: "Dat getal heeft niet alleen te maken met de effectiviteit van de vaccins. Stel dat de hele bevolking gevaccineerd is, dan vindt 100 procent van alle besmettingen die nog optreden bij gevaccineerden plaats. Die 9 procent heeft er vooral mee te maken dat veruit de meeste besmettingen plaatsvinden bij jongeren die niet gevaccineerd zijn. Naarmate meer mensen gevaccineerd zijn verwacht je ook een hoger aandeel gevaccineerden onder de personen met een positieve test."
Maar dat zegt nog niets over of die 9 procent weinig of veel is.
Van Dissel: "Dat kun je niet zeggen, omdat we niet weten hoeveel mensen die volledig gevaccineerd zijn daarna blootgesteld zijn aan het virus en het vervolgens niet hebben gekregen."
Van den Hof: "Je zou moeten kijken hoeveel personen van 100 ongevaccineerden besmet raken en hoeveel van 100 volledig gevaccineerden. In ieder geval beschermt een volledige vaccinatiereeks heel goed tegen ernstige ziekte, ziekenhuisopname en sterfte, zowel bij de alfa- als de deltavariant. Dat weten we vooral uit Engeland, maar in Nederland kunnen we dat nu ook gaan onderzoeken omdat veruit de meeste besmettingen inmiddels door de deltavariant veroorzaakt worden. Daarbij zal ook blijken in hoeverre de vaccins minder beschermen tegen besmetting door de deltavariant."
Van Dissel: "Vandaar de oproep aan iedereen om vooral beide vaccinaties te halen."
De vaccinatiestatus van covid-19-patiënten in het ziekenhuis (zijn ze gevaccineerd en zo ja waarmee?) is belangrijk. Toch wordt die niet systematisch geregistreerd.
Van den Hof: "We zijn op dit moment de gegevens over ziekenhuisopnames van de Stichting NICE aan het verrijken met de gegevens uit het CIMS-systeem van het RIVM, waarin alle vaccinaties geregistreerd worden van mensen die daar geen bezwaar tegen hebben. Dat is door de stijging van de ziekenhuisopnames urgenter geworden. Technisch is het niet moeilijk, maar het duurt toch nog een paar weken vanwege de juridische en privacy-aspecten."
Valt uit te rekenen aan hoeveel mensen, volledig gevaccineerden die besmet zijn, het virus overdragen? Het R-getal specifiek voor gevaccineerden?
Van den Hof: "De vaccineffectiviteit drukt uit hoeveel minder kans een gevaccineerd persoon loopt om besmet te raken dan iemand die niet gevaccineerd is. De R hangt vooral af van het totaal aantal besmettingen. Het is niet in één R-getal te vangen hoeveel besmettingen veroorzaakt worden door gevaccineerde personen, omdat de R meebeweegt met het totaal aantal besmettingen. Maar in zijn algemeenheid geldt dat als de effectiviteit van de vaccins 80 procent is, de R voor gevaccineerden 80 procent lager is dan die voor ongevaccineerden."
Van Dissel: "Uit onderzoek blijkt dat een gevaccineerde indexpatiënt binnen een huishouden (de patiënt die het virus binnenbrengt, red.) 11 procent van het huishouden besmet en een ongevaccineerde indexpatiënt 31 procent. Daarbij speelt nog een tweede effect. De kans dat je na vaccinatie besmet raakt is aanmerkelijk lager dan wanneer je niet gevaccineerd bent. Gebeurt het toch, dan is de kans dat je het virus doorgeeft ook weer aanmerkelijk lager."
Relatief veel mensen die vorig jaar milde covid hadden, hebben langdurige klachten overgehouden. Wat is het effect van vaccinaties op long covid?
Van Dissel: "We weten dat nog niet. Vaststaat dat het overgrote deel van de covid-patiënten nooit in het ziekenhuis is opgenomen. We zijn nu bezig met onderzoek naar long covid bij covid-patiënten van huisartsen. In het Amsterdam UMC loopt onderzoek naar vooral ziekenhuispatiënten. We kijken ook of er al een effect is van de eerste prik bij patiënten met long covid, maar ook dat onderzoek loopt nog."
Jacco Wallinga was afwezig. Het volgende interview in deze reeks verschijnt op 14 augustus.