Gevangenissen hielden vorig jaar rekening met vrijlaten gedetineerden door corona

• Remco Andringa en Thomas Kusters

  redacteuren Politie en Justitie

De Nederlandse overheid hield er aan het begin van de coronapandemie in maart 2020 rekening mee dat gevangenen vrijgelaten moesten worden. Ook onrust en sterfgevallen in de gevangenissen maakten deel uit van de coronanoodscenario's, blijkt uit documenten die de NOS heeft opgevraagd bij de Dienst Justitiële Inrichtingen.

De dienst kocht 1500 extra enkelbanden om toezicht te houden op gedetineerden, voor het geval zij door corona noodgedwongen naar huis gestuurd moesten worden. "In de berekening wordt als fictief uitgangspunt genomen dat 80 procent van de straf uitgezeten moet zijn", staat in een van de vergaderstukken van het coronacrisisteam.

Uiteindelijk hoefden 175 gevangenen die hun straf bijna hadden uitgezeten en al een groot deel van de tijd buiten de inrichting verbleven, niet meer terug naar hun cel. Om te voorkomen dat zij het virus meebrachten, kregen zij langer verlof met een enkelband. Het was niet nodig andere gedetineerden eerder vrij te laten.

De helft van de enkelbanden wordt nu alsnog gebruikt, de andere helft ligt op de plank. DJI probeert de overgebleven banden weer te verkopen. Zo hoopt de organisatie een deel van de gemaakte kosten (in totaal zo'n anderhalf miljoen euro) terug te verdienen.

Incidenten na begin pandemie

DJI hield ook rekening met onrust binnen de gevangenismuren. Er waren aan het begin van de pandemie verschillende incidenten, zoals gedetineerden die na het luchten niet meer naar binnen wilden. "De ondernemingsraad geeft aan dat er bij drie inrichtingen ingegrepen moest worden door spanningen na de maatregelen", staat bijvoorbeeld in een verslag van 25 maart vorig jaar.

Daarom werd een afdeling voor "raddraaiers" ingericht in de penitentiaire inrichting in Alphen aan den Rijn. Toch viel de onrust in de gevangenissen uiteindelijk erg mee, zegt DJI. Er zijn zeven gedetineerden op de speciale afdeling geplaatst, die daar twee weken konden afkoelen.

Uit de stukken blijkt ook dat werd nagedacht over het inrichten van een hospice, voor het geval er gedetineerden door corona zouden overlijden. Zo'n hospice bleek uiteindelijk niet nodig. Wel kwam er een speciale covid-afdeling in het gevangenisziekenhuis, waar in totaal zo'n dertig gedetineerden hebben gelegen.

"We hebben ons al snel voorbereid op het slechtste scenario", zegt Erik de Borst, hoofd van het coronacrisisteam bij de Dienst Justitiële Inrichtingen. "Aan het begin was corona nog een onbekend fenomeen. We wisten niet waar het zou eindigen."

Veel voorbereidingen hoefden volgens De Borst niet in de praktijk te worden gebracht. "Wat wel tegenviel, was de lange duur van de crisis."

Complete inrichting in quarantaine

Waar het aantal zieken aan het begin van de coronapandemie meeviel, werd dat anders tijdens de tweede golf eind vorig jaar. "Het virus kwam bijvoorbeeld binnen door een personeelslid, dat op dat moment zelf nog niet getest was. Of door een arts, die een gedetineerde kwam onderzoeken en zelf besmet bleek."

Honderden gedetineerden moesten preventief in quarantaine, soms zelfs een complete inrichting. Maandenlang mochten gedetineerden geen bezoek ontvangen en niet op verlof; pas recent zijn de maatregelen weer opgeheven. "Het was vervelend, maar daardoor is het aantal besmettingen wel tot een minimum beperkt gebleven", meent De Borst.

Omdat bezoek door de coronamaatregelen tijdelijk niet welkom was in de gevangenis, is vorig jaar minder smokkelwaar gevonden. In 2019 werden ruim 4500 keer verboden spullen gevonden, vorig jaar was dat iets minder dan 4000 keer.

Volgens DJI werden nu vaker drugs of telefoons verstopt tussen bijvoorbeeld kleding of etenswaren die werden ingevoerd in de gevangenis. Ook probeerden mensen vaker om spullen over de gevangenismuur te gooien.

"Er worden veel drones gezien boven PI's (penitentiaire inrichtingen)", staat in een vergaderstuk van maart vorig jaar. "Wellicht heeft dit iets te maken met contrabande." DJI kan niet zeggen hoe vaak er precies drones zijn gezien.

Re-integratie

Zorgen waren er ook over de re-integratie van gedetineerden. Door corona lagen met name tijdens de eerste lockdown veel activiteiten in de gevangenis stil en was er alleen op afstand contact met bijvoorbeeld de reclassering.

DJI zegt dat later in het jaar meer activiteiten mogelijk waren en dat is geprobeerd de gevolgen voor gedetineerden zo veel mogelijk te beperken, bijvoorbeeld door meer online te doen.

Of gedetineerden en tbs'ers het afgelopen jaar minder goed zijn geresocialiseerd, is volgens DJI en de reclassering lastig te bepalen. De gevolgen verschillen van persoon tot persoon. Waar de een niet kon beginnen aan een nieuwe opleiding of geen dagbesteding kon vinden, had de ander er juist baat bij dat de cafés en casino's dicht waren waardoor de kans op een terugval verminderde. Uiteindelijk hebben gedetineerden vooral meer in hun cel gezeten, merken advocaten en betrokken organisaties.

Corona heeft het gevangeniswezen ook wat opgeleverd, zegt crisismanager Erik de Borst. De penitentiaire inrichtingen kregen een videoverbinding met de rechtbanken, zodat gedetineerden minder vaak naar de zittingszaal hoefden. "Na wat opstartproblemen loopt dat nu goed, 300 tot 350 zittingen per week worden nu afgedaan via telehoren."