Kabinet: verkiezingen liepen goed, maar verbeteringen noodzakelijk

De Tweede Kamerverkiezingen in maart zijn, gezien de ingewikkelde coronamaatregelen, goed verlopen. Maar voor de toekomst zijn er wel verbeteringen nodig, ook los van de coronapandemie. Dat is de conclusie van minister Ollongren van Binnenlandse Zaken na verschillende evaluaties van het verkiezingsproces.

Briefstemmen kan in de toekomst in aangepaste vorm misschien blijvend ingevoerd worden. De stembiljetten moeten kleiner. Een deel van de controle- en telprocessen moet van papier naar 'digitaal'. En gemeenten moeten meer tijd krijgen voor de voorbereidingen.

Ollongren spreekt haar waardering uit voor de gemeenten die op het laatste moment nog allerlei maatregelen moesten nemen, nieuwe stemlokalen moesten zoeken en vrijwilligers moesten inwerken. Zij zegt dat gemeenten hebben aangegeven dat het uiterste is gevraagd.

Positief is dat zich veel jonge mensen hebben gemeld als vrijwilliger, en dat van de vrijwilligers 85 procent heeft aangegeven bij een volgende verkiezing weer te willen meedoen. Ook de stembureaumedewerker bij de ingang werd door veel kiezers als positief ervaren, en keert mogelijk ook na coronatijd terug.

Herindelingsverkiezingen november

De eerstvolgende verkiezingen zijn de herindelingsverkiezingen in een aantal gemeenten in november. Naar verwachting gelden dan nog beperkende coronamaatregelen, zodat vervroegd stemmen op maandag en dinsdag mogelijk blijft.

De stembureaus in die gemeenten sluiten dan maandag en dinsdag wel om 18.00 uur in plaats van om 21.00 uur. De gemeenten zeggen dat een kortere werkdag de werkzaamheden van stembureaumedewerkers een beetje verlicht. En in maart werd er op die twee extra dagen 's avonds nauwelijks gestemd.

Maar het briefstemmen en de extra volmachten komen wat de minister betreft in november te vervallen. Er is geen "generiek gezondheidsrisico" meer voor 70-plussers omdat de meeste mensen zijn ingeënt en het totaal aantal besmettingen is gedaald.

Bij de verkiezingen in maart is maar één cluster van besmettingen van drie personen terug te voeren op het stemmen. Dat was bij de GGD in Twente.

Briefstemmen op aanvraag

Het besluit in maart, op laatste moment, om toch de enveloppen open te maken om te kijken of mensen hun stempas wel bij het stembiljet hadden gedaan, was nodig om geen stemmen verloren te laten gaan. Maar Ollongren vindt dat niet voor herhaling vatbaar.

Toch is voor de toekomst het invoeren van briefstemmen misschien wel gewenst, zegt zij. Want bijna de helft van het aantal 70-plussers maakte gebruik van deze nieuwe mogelijkheid. Maar dan moet er veel aan het proces worden verbeterd. Zo zou briefstemmen alleen op aanvraag moeten kunnen, zodat de aanvrager ook meteen goed geïnformeerd kan worden over hoe dat moet.

Maar zelfs met verbeteringen zal de foutkans altijd groter zijn dan bij stemmen op een stembureau, waarschuwt de Kiesraad.

Een ander nadeel is dat het stemgeheim en de stemvrijheid niet zijn te waarborgen. Ook kunnen stembiljetten gestolen worden. Het invoeren van een aanvraagprocedure, betere beveiliging via persoonsgegevens en andere controles kosten tijd. Het kabinet bereidt dit voor, zodat de Tweede Kamer daarna de voor- en nadelen kan afwegen en een besluit kan nemen.

Vervroegd stemmen

Het vervroegd stemmen op maandag en dinsdag was voor een groep kiezers een goed alternatief. Uit een enquête blijkt dat 20 procent bij volgende verkiezingen vervroegd wil stemmen als die mogelijkheid er is. Nog eens 25 procent zou het overwegen.

Het vervroegd stemmen kan dus in ieder geval nog in november, omdat die maatregel nog onder de coronawetgeving valt.

Als vervroegd stemmen permanent wordt ingevoerd, dan moet het aantal volmachtstemmen dat iemand mag uitbrengen wel van drie naar een, zoals de Kiesraad adviseert. Het overgrote deel van de kiezers wordt dan geacht voldoende mogelijkheden te hebben zelf naar het stembureau te gaan.

Het invoeren van vervroegd stemmen kost de gemeenten extra geld, dus daar moet het volgend kabinet over beslissen, zegt Ollongren. Ook moet de wet aangepast worden en dat kost tijd.

Stembiljetten

De grens van de omvang van het stembiljet is bereikt, zegt Ollongren. Kiezers klaagden dat ze het vel niet meer konden openvouwen in het stemhokje, het tellen van de grote vellen is ook lastig. Meer deelnemende politieke partijen passen er niet meer op. En afdrukken op een nog groter stuk papier is technisch niet goed mogelijk.

Ollongren wil een experiment voorbereiden met een kleiner stembiljet dat ook elektronisch geteld kan worden. Dat moet eerst goedgekeurd worden door de Tweede Kamer en kan op zijn vroegst bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 getest worden.

Verder gaat de Kiesraad een voorstel doen om het proces voorafgaand aan de verkiezingen, zoals het bepalen welke partijen en welke kandidaten mee mogen doen, te versimpelen en versnellen. Nu liggen die data te dicht op de verkiezingen.