Gaat biomassa voor energie nu in de ban? Kunnen we wel zonder?

• Jacco Hupkens

Is het einde van biomassa als energievoorziening nabij? Deze week besloot demissionair staatssecretaris Yesilgöz (Economische Zaken en Klimaat) om voorlopig geen nieuwe subsidies meer te geven voor het opwekken van energie uit 'houtige biomassa', daartoe opgeroepen door de vorige Tweede Kamer.

Maandag oordeelde een rechtbank dat de geplande biomassacentrale van Vattenfall in Diemen er weliswaar mag komen, ondanks protest van omwonenden en milieuorganisaties, maar het bedrijf wacht nog tot minstens 2022 voordat er gebouwd wordt. Als dat al gaat gebeuren.

Als het aan milieuorganisatie Mobilisation for the Environment ligt is het gebruik van biomassa voorbij, maar deskundigen denken dat we niet zonder kunnen.

'Een goed begin'

Het besluit om geen nieuwe subsidies te geven vindt Johan Vollenbroek een goed begin. Vollenbroek probeert met zijn actiegroep Mobilisation for the Environment de bouw van energiecentrales voor biomassa in Nederland tegen te houden. Zijn poging om de centrale in Diemen te stoppen is vooralsnog mislukt, maar hij gaat in beroep tegen dat vonnis.

En Vollenbroek put hoop uit een verklaring van bestuursvoorzitter Anna Borg van het Zweedse bedrijf, eerder dit jaar. "Als Nederlanders geen biomassacentrale willen", zei zij, "dan gaat het niet door. Wij zijn geen houtstookbedrijf, maar een energiebedrijf."

Net als veel andere milieuorganisaties heeft de actiegroep van Vollenbroek een principieel probleem met het opstoken van hout(snippers), om zo energie op te wekken. "Dat deden de Romeinen ook al. Hebben we in 2000 jaar niets beters kunnen bedenken? In landen als Roemenië en Bulgarije zit er nog logica achter, want daar wordt sowieso veel hout gebruikt in het dagelijks leven. In de zomer verzamel je het, in de winter stook je het op."

Maar Nederland is te klein voor biomassa, zegt Vollenbroek. "Alleen al de warmtecentrale van Purmerend stookt in zijn eentje al het hout op dat Staatsbosbeheer kan leveren. En dus moeten wij hout halen uit andere landen. Wij krijgen noodkreten binnen uit Baltische landen: 'Ze slopen hier hele bossen, omdat jullie zo nodig klimaatneutraal moeten doen'."

De oplossing, volgens Vollenbroek en zijn medestanders, is om al het geld en alle energie weg te halen uit biomassa en die in andere duurzame energiebronnen te stoppen, meer werk te maken van isolatie en efficiënt gebruik te maken van energie die er al is.

'We hebben geen keuze'

"De suggestie dat we iets te kiezen hebben, is een geveinsde luxe", zegt onderzoeker Bart Strengers, die zich bij het Planbureau voor de Leefomgeving bezighoudt met de toekomst van biomassa. "We hebben met elkaar afgesproken dat de hele wereld moet 'decarboniseren'. Europa in 2050 of liefst nog eerder. Als je gaat rekenen, kom je tot de conclusie dat je alles keihard nodig hebt: wind, zon, geothermie, maar ook biomassa."

Dat laatste kan in principe duurzaam, zegt Strengers. "Fossiele brandstoffen zaten miljoenen jaren in de grond. Als je die verbrandt, dan is het weg; de atmosfeer in. Maar bos groeit in principe gewoon aan. Het frame dat we oerbossen verstoken in biomassacentrales is simpelweg onjuist. Het zijn vooral reststromen uit de bosbouw, landbouw en landschapsbeheer die worden gebruikt. Duurzaamheidscriteria verbieden dat het uit biodiverse bossen komt."

Nu komt bijna 12 procent van het energieverbruik in Nederland uit duurzame bron, rekent Strengers voor. Meer dan de helft daarvan komt van biomassa, waarvan ongeveer de helft uit hout bestaat: van huishoudens met open haarden tot biomassacentrales. "Als je dat rigoureus schrapt, ben je verder van je doel."

'Toch nodig'

Bij de politieke discussie in de Tweede Kamer gaat het heel erg over emotie, zo vult Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europese bosbouw aan de Wageningen Universiteit, aan. "Nederlanders denken bij biomassa al snel aan 'tropische ontbossing', maar dat is ten onrechte: het grootste deel van het benodigde hout produceert Europa zelf, zo'n 40 à 50 miljoen ton per jaar."

Voor de hele EU komt zo'n 6 à 7 miljoen ton uit de VS, zegt Nabuurs. "Maar daar is sinds de tijd van de kolonisten nauwelijks meer oerbos over. En wat er nog is, wordt met rust gelaten, want er is genoeg productiebos voor onder meer de huizenbouw."

Er groeit wereldwijd op dit moment meer productiebos dan er gekapt wordt, zegt Nabuurs. "En het grootste deel daarvan is duurzaam gecertificeerd. Er gaat misschien wel eens iets mis in het bosbeheer, maar niet op grote schaal."

Uiteindelijk is biomassa toch nodig om het gebruik van fossiele brandstoffen in de komende decennia terug te dringen, zegt Nabuurs. "De Tesla's die je nu op de weg ziet, rijden gewoon op steenkool. Daar moet je geen illusies over hebben."