Problemen bij computersysteem dat uitkeringen regelt: 'Gaat al twee jaar fout'

• Bart Kamphuis en Gidi Pols

  redacteuren Economie

Het computersysteem Socrates, dat de vier grote steden gebruiken om uitkeringen te berekenen, laat steken vallen waardoor uitkeringsgerechtigden tekortgedaan kunnen worden. Dat erkent de gemeente Amsterdam in een reactie op aantijgingen van de Bijstandsbond, een organisatie die de belangen van mensen met een uitkering behartigt.

Het gaat onder meer om de IOAW en IOAZ (Inkomensvoorziening Oudere en Arbeidsongeschikte Werkende/Zelfstandige), een uitkering op bijstandsniveau. Als mensen naast zo'n uitkering wisselende inkomsten hebben uit arbeid kan het misgaan.

300 euro per maand minder

Het overkwam mevrouw W., die graag anoniem wil blijven. Ze kreeg een IOAW-uitkering, maar vond een parttimebaan in de thuiszorg. "Ik wilde niet stilzitten en de gemeente zei ook dat ik moest proberen werk te vinden. Toen ik aan de slag kwam, hield ik 300 euro per maand minder over. Dankzij mijn dochter, die af en toe boodschappen voor mij deed, kon ik overleven."

Verslaggever Bart Kamphuis was bij het gesprek tussen W. en advocaat Marc van Hoof.

De gemeente erkent dat het computersysteem Socrates in situaties als die van mevrouw W. verkeerde berekeningen maakt, waardoor er te weinig overblijft. "In die situatie lopen we in het systeem aan tegen een tekortkoming bij het terugvorderen van de te veel ontvangen IOAW/Z", schrijft een woordvoerder.

Mevrouw W. zocht hulp bij de Bijstandsbond en advocaat Marc van Hoof behartigt nu haar belangen. "Het gaat al ruim twee jaar fout", zegt hij. "De gemeente kan het niet herstellen, omdat het computersysteem Socrates is ontworpen voor netto-uitkeringen. De IOAW en IOAZ zijn bruto-uitkeringen."

Werkinstructie

In Amsterdam hebben ambtenaren inmiddels een 'werkinstructie' waarmee ze de fout handmatig kunnen rechtzetten. Dat is ook bij mevrouw W. gebeurd, met terugwerkende kracht. Een correctie waarbij het volgens Van Hoof niet mogelijk is om achteraf te controleren of er echt een goede berekening is gemaakt.

Wel staat volgens hem vast dat door de correctie de gemeente meer loonheffing afdraagt aan de Belastingdienst dan nodig. "Het is ons bekend dat dit in een beperkt aantal gevallen aan de orde is", reageert de gemeente. "Er wordt niet centraal geregistreerd wat de financiële gevolgen zijn."

De problemen met Socrates blijven niet beperkt tot de IOAW- en IOAZ-uitkering, stelt de Bijstandsbond. "Het gaat ook mis met het automatisch verrekenen van vakantiegeld bij mensen die zowel een ziektewetuitkering als een bijstandsuitkering krijgen", zegt voorzitter Piet van der Lende.

Socrates zou vakantiegeld aftrekken, terwijl dat al in de ziektewetuitkering verrekend is. "Ambtenaren kunnen dat niet in het systeem veranderen. Ook als ze 'inclusief vakantie-uitkering' aanvinken, blijft Socrates het vakantiegeld berekenen."

'Stabiel en toekomstbestendig'

In een eerste reactie zeggen Rotterdam, Den Haag en Utrecht de problemen niet te herkennen. "Vorig jaar is de kwaliteit van alle software van Socrates onafhankelijk getoetst. Daaruit bleek dat deze software stabiel en toekomstbestendig is", schrijven ze. "Ook voor de IOAW en IOAZ is gebleken dat de rekenmodule geen fouten bevat die op alle uitkeringen van toepassing zijn."

Peter Kamp, juridisch adviseur van Frankhuis & Twistvliet en stichting Durfhuis, is verrast door dit antwoord. "Vorige maand stond ik een vrouw bij in een zaak rond verrekeningen met bijstand en de ziektewet", zegt Kamp. "Ze moest 3300 euro onterecht terugbetalen. De ambtenaar van gemeente Den Haag gaf Socrates de schuld van de te hoge vordering. Dat duidt erop dat daar ook problemen zijn."

De zaak is uiteindelijk tot een schikking gekomen, waardoor de vrouw het geld niet hoeft terug te betalen.

Lering trekken

Na nieuwe vragen zegt Den Haag graag met de Bijstandsbond in gesprek te willen, "zodat wij hier lering uit kunnen trekken en verbeteringen kunnen aanbrengen". De gemeente wil "eventueel gemaakte fouten" herstellen. "En de gemeente hoort dan ook graag van de Bijstandsbond welke casussen bij hun bekend zijn." Ook Rotterdam en Utrecht zeggen contact met de Bijstandsbond te willen.

Voor Amsterdam zijn de problemen geen reden om Socrates aan te passen. "Vanwege de complexiteit en de kosten", schrijft een woordvoerder. "Het gaat om lage aantallen en het is een groep die uiteindelijk ophoudt te bestaan." Daarmee wordt bedoeld dat de IOAW-uitkering langzaam wordt afgebouwd.

De Amsterdamse woordvoerder wijst op de nieuwe werkinstructie voor ambtenaren. "Als die correct wordt gevolgd, worden inkomsten correct verrekend, ook bij bruto uitkeringen. Als het toch mis is gegaan, corrigeren we dat direct." Amsterdam wil de kwetsbare groep proactief benaderen, "zodat het niet alleen afhangt van het feit of een burger zichzelf meldt of dat het aan het eind van het jaar duidelijk wordt".