Vijf vragen over 'historisch' vaccinpatentenbesluit VS
'Historisch', 'monumentaal' en 'een grootse daad in menselijkheid'. De Wereldgezondheidsorganisatie komt superlatieven tekort om te beschrijven hoe belangrijk het is dat de VS het opschorten van het patent op coronavaccins toch steunt.
Ook de EU lijkt nu voor te sorteren op groen licht voor het plan. Die verschuiving in Washington en mogelijk ook in Brussel is inderdaad bijzonder, benadrukken experts. Maar daarmee is het probleem van de langzame vaccinatie in lage-inkomenslanden nog lang niet opgelost.
In het huidige tempo kan het naar verwachting jaren duren voordat in alle landen de kwetsbaren zijn geprikt. En dat is volgens epidemiologen ook een gevaar voor Westerse landen.
1. Wat is het doel van het plan?
Een van de doelen van de zogenoemde Covid-19 TRIPS Waiver is de wereldbevolking veel sneller inenten. Ook moet het ontwikkelingslanden meer en goedkopere toegang bieden tot medicijnen, beademingsapparatuur en beschermingsmiddelen.
Patenten en andere vormen van intellectueel eigendom vormen nu een groot obstakel om de bevolking te beschermen, zeggen tientallen van deze landen.
"Op 56 miljoen Zuid-Afrikanen zijn er nu enkele honderdduizenden gevaccineerd, dat is te gek om los te lopen", zegt de Nederlandse arts Hugo Tempelman in Zuid-Afrika. Hij runt daar een kliniek en is erg blij dat de VS overstag is. Het is belangrijk dat de nu nog ongebruikte productiemiddelen in Zuid-Afrika eindelijk worden ingezet, zegt Tempelman in Nieuws en Co op NPO Radio 1.
Het is heel speciaal dat de Verenigde Staten zich bij de voorstanders aansluiten.
TRIPS is in oktober ingediend door India en Zuid-Afrika. Het plan is de octrooien voor enkele jaren vrij te geven, om de pandemie een halt toe te roepen. Inmiddels zouden ruim 100 van de 164 landen in de Wereldhandelsorganisatie (WTO) voor zijn.
2. Welke kritiek is er?
"Octrooien vrijgeven is een mooi gebaar, maar is niet dé oplossing", zegt vaccingezant Hans Schikan. Hij is aangesteld door het kabinet om te onderzoeken hoe Nederland de vaccinproductie kan opschroeven.
Extra personeel opleiden voor de complexe processen, meer productiefabrieken en het beschikbaar maken van de grondstoffen en materialen: dat moet volgens Schikan vooral gebeuren. "Veel vaccingrondstoffen komen uit de VS en de Defense Production Act houdt export van belangrijke componenten tegen. Daar zou Amerika van af moeten stappen."
De grootste vaccinproducent ter wereld, in India, riep de Amerikaanse president Biden eerder via Twitter op om deze noodwet te schrappen:
Schikan vreest dat het vrijgeven van patenten funest kan zijn voor innovatie. Producenten en investeerders zullen minder geneigd zijn om geld te steken in nieuwe vaccins als het recept openbaar is, legt hij uit.
Hetzelfde argument geeft ook de internationale federatie van farmaceuten. Volgens deze belangengroep zal TRIPS de vaccinproductie ontwrichten en zal dat leiden tot onveilige vaccins. Vooral omdat de mRNA-techniek, gebruikt bij de vaccins Pfizer en Moderna, volgens de industrie niet zomaar over te dragen is.
3. Hoe opvallend is de draai van de VS?
"Het is heel speciaal dat de Verenigde Staten zich bij de voorstanders aansluiten", zegt gezondheidseconoom Xander Koolman van de Vrije Universiteit Amsterdam. "Normaal is het juist zo'n land dat zo'n stemming afwijst, omdat er grote farmaceuten zijn gevestigd."
De hoge vaccinatiegraad in de VS heeft daar volgens hem waarschijnlijk iets mee te maken. 56 procent van de volwassen Amerikanen heeft minstens een prik gehad. "De Amerikanen zitten zo langzamerhand met een overschot voor hun eigen vaccinatieprogramma. Ze kunnen er veel meer zetten, maar lopen tegen de grenzen van de bereidheid aan."
4. Wat is het standpunt van de EU?
Het tijdelijk vrijgeven van patenten op coronavaccins is bespreekbaar, zei voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen vanmorgen. Brussel en Washington waren tot gisteravond van mening dat de maatregel geen oplossing zou zijn voor het vaccintekort in armere landen.
"De Commissie benadrukte vandaag alle opties open te houden en dat dit standpunt niet is veranderd door het besluit van de Verenigde Staten", zegt EU-correspondent Aïda Brands. "Maar nu de VS van mening is veranderd, is het de vraag hoe lang de EU dit standpunt kan vasthouden."
Het is nu aan de Europese landen om samen een besluit te nemen over de patenten. Duitsland heeft al gezegd bedenkingen te hebben bij het plan, Frankrijk is positiever. Naar verwachting zal het onderwerp morgen tijdens de top in Portugal ter sprake komen. Pas daarna zal duidelijk worden of de EU ook voor is.
5. Hoelang kan het duren voordat er een akkoord is?
Om TRIPS aan te nemen in de WTO moeten alle 164 leden akkoord gaan. Ook de landen met een grote farmaceutische sector die nu nog tegen zijn, zoals het Verenigd Koninkrijk en Brazilië. "Ik denk dan ook dat het een spel wordt dat nog wel even gaat duren", zegt Koolman. "Maar het zou best weleens door kunnen gaan."
Volgens analisten zou het op z'n vroegst over enkele weken rond kunnen zijn. Het ligt echter voor de hand dat het een kwestie van maanden zal zijn. De volgende vraag is hoeveel er uiteindelijk overblijft van het oorspronkelijke plan. Want belangengroepen zullen druk uitoefenen om het voorstel zo beperkt mogelijk door te laten gaan.
