Testsamenleving? Van 'buitenproportioneel' tot 'eindelijk weer vrijheid'

• Carmen Dorlo en Ivo Landman

  redacteuren Online

Eerst testen en dan naar de Keukenhof, het casino of een sportwedstrijd: het is nu nog onderdeel van een pilot, maar het moet op een gegeven moment onderdeel van de samenleving worden, als het aan de overheid ligt.

De zogenoemde testsamenleving moet het leven tijdens de coronapandemie weer normaler maken. Waar de meeste mensen achter het voorstel voor zo'n samenleving staan, is er ook een relatief grote groep die testen en vaccineren voor toegang tot evenementen en horeca niet ziet zitten.

'Draagvlak vergroten of afdwingen'

"Als je een testsamenleving wil, moet je kijken of mensen dat wel willen. Als dat niet zo is, moet je óf proberen het draagvlak te vergroten, óf je moet het gaan afdwingen", zegt Arjen Boin, hoogleraar publieke instituties en openbaar bestuur aan de Universiteit Leiden.

Boin, die gespecialiseerd is in crisismanagement, twijfelt aan het plan. "Het idee dat je een samenleving opnieuw kunt inrichten en dat iedereen daar dan aan meedoet: het is maar de vraag of dat gaat werken. Net zoals het bij het afdwingen van de beperkende maatregelen en het vaccineren moeilijk is om iedereen mee te krijgen."

Ongeveer een derde van de Nederlanders plaatst net als Boin vraagtekens bij een testsamenleving. Uit onderzoeken van het RIVM, I&O Research en TU Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt dat tussen de 18 en 34 procent van de respondenten tegen een testsamenleving of coronapaspoort is.

Volgens het Hart van Nederland-panel is bovendien driekwart van de Nederlanders tegen een eigen bijdrage van (maximaal) 7,50 euro per testbewijs, zoals het kabinet voorstelt.

In het onderzoek van TU Delft bestaat de groep die sterk tegen is vooral uit Nederlanders tussen de 40 en 60 jaar en Nederlanders die zich niet willen laten vaccineren. Deze tegenstanders hebben bijna allemaal fundamentele bezwaren, geen praktische bezwaren, legt onderzoeker Esther de Bekker-Grob van de Erasmus Universiteit uit.

"De tegenstanders vinden een paspoort om weer meer vrijheden terug te krijgen een buitenproportionele maatregel. Een groep deelnemers ervaart een coronapaspoort als een vorm van discriminatie die leidt tot een tweedeling in de samenleving tussen mensen die wel en geen paspoort hebben", zegt collega-onderzoeker Niek Mouter. "Ook zijn er deelnemers die het coronapaspoort ervaren als een slinkse manier van de overheid om af te dwingen dat Nederlanders het vaccin nemen."

Ook Boin is bang voor een tweedeling in de maatschappij. "Stel dat er weer een nieuwe golf komt, dan kan dat coronapaspoort heel makkelijk ingezet worden om uitzonderingen toe te staan op beperkende maatregelen. Mensen kunnen buitengesloten raken."

Hoe ziet zo'n testdag er eigenlijk uit? Twee weken geleden opende de Keukenhof voor het eerst weer de deuren voor een testdag, dat ging zo:

In het onderzoek van I&O Research vinden respondenten die tegen zijn het paspoort een beperking van de bewegingsvrijheid, discriminatie of betutteling vanuit de overheid. "De vrijheid om te vaccineren is er zo dan wel af", zegt iemand. Ook het argument dat een paspoort een inbreuk op de privacy is, speelt mee.

"Ik houd mij supergoed aan alle afspraken. Ik doe er zelf van alles aan om zo gezond mogelijk te leven, maar ik ben nog lang niet aan de beurt om gevaccineerd te worden en dan zou ik mij iedere keer moeten laten testen om te bewijzen dat ik geen corona heb. Dat vind ik een oneerlijk gebeuren", zegt een ander.

Volgens Boin gaat het plan pas werken als het helemaal wordt nageleefd. "Je hebt dus handhaving nodig, en als we één ding geleerd hebben het afgelopen jaar, dan is het dat we hier in Nederland niet zo van het handhaven zijn. Dat lukt niet goed."

Volgens Boin is het belangrijk om vragen te blijven stellen. "Als je uitgaat van de functionaliteit kun je zeggen: ja, het maakt alles veiliger. Maar zijn er geen alternatieven? Misschien zo veel vaccineren dat groepsimmuniteit ontstaat? Of je alleen bij grote evenementen laten testen? Ik begrijp de doelstelling van de overheid wel, maar of je hier nou mee moet beginnen vraag ik me af. Het kan in ieder geval geen langetermijnoplossing zijn."