Ouderenbond wil briefstemmen behouden, 'maar het moet veel simpeler'

• Sophie Feenstra en Mattijs van de Wiel

Het briefstemmen was veel te ingewikkeld. Dat zegt ouderenbond ANBO in een reactie op het nieuws dat zo'n 65.000 briefstemmen van 70-plussers de afgelopen verkiezingen niet zijn meegeteld omdat ze niet op de juiste manier zijn uitgebracht. Uit onderzoek van de NOS en de Open State Foundation bleek dat het bij 6 procent van de briefstemmen dusdanig misging dat ze terzijde zijn gelegd.

"Ik vind 6 procent echt heel erg veel", zegt Anneke Sipkens, directeur van de ouderenbond. Volgens haar was niet alleen de procedure veel te ingewikkeld, ook de communicatie vanuit het ministerie over hoe het briefstemmen in zijn werk ging liet volgens de ANBO te wensen over.

Ook ouderenbond KBO-PCOB noemt het een gemiste kans. "65.000 stemmen maken een verschil. Een betere voorlichting had wellicht een groot deel van de foutstemmen kunnen voorkomen", zegt woordvoerder Sven Stijnman. "Het was allemaal nieuw en complexer dan gedacht. En dat is erg jammer voor deze groep ouderen, die doorgaans trouwe stemmers zijn."

Niet transparant

De directeur van ouderbond ANBO betreurt het dat demissionair minister Ollongren deze cijfers na de verkiezingen niet zelf naar buiten heeft gebracht. "Wij hadden de indruk dat nadat ze de regels had versoepeld, de meeste stemmen van ouderen alsnog waren meegeteld", zegt Sipkens. "Nu blijkt dat toch anders te zijn."

Volgens demissionair minister Ollongren was het ministerie nog bezig met een evaluatie maar liet die op zich wachten vanwege de ingewikkelde procedure. "Volgens de wet moesten verkeerd uitgebracht briefstemmen terzijde worden gelegd vóór de telling. Dat is een andere vorm van registratie dan bij ongeldige stemmen en daardoor werd het niet door de Kiesraad bijgehouden. Het moest dus na de verkiezingen nog via alle gemeenten worden geteld."

In een voorlopige conclusie komt ook het ministerie uit op 6 procent terzijdeleggingen. "Mochten we in de toekomst nog een keer gebruik willen maken van het briefstemmen dan moeten we kijken hoe we die registratie kunnen verbeteren", aldus de minister.

Zorgelijk

SP-Kamerlid Renske Leijten is voorzitter van de Tweede Kamercommissie die de rechtmatigheid van de verkiezingen onderzocht. Ze vindt het zorgelijk dat het aantal niet meegetelde briefstemmen onduidelijk is geregistreerd. "Het feit dat 6 procent van de briefstemmen niet is meegeteld is ernstig, maar het feit dat dit niet naar boven is gekomen in de controle door de Kiesraad en de Tweede Kamer maakt het nog ernstiger."

De commissie van Leijten had dit ook zelf kunnen achterhalen, want alle stukken zijn door hen bekeken. "Wij hebben al die processen-verbaal wel gezien, maar hebben daarbij alleen naar de uitgebrachte stemmen gekeken en wat daarmee is gebeurd. De stemmen die niet zijn meegeteld hebben we dus niet meegenomen", zegt Leijten.

Ze pleit voor een grondige evaluatie van het proces rond het briefstemmen.

Ook de Open State Foundation, een organisatie die zich inspant voor een digitaal transparante overheid, pleit hiervoor. "Het briefstemmen voor de 70-plussers was een nieuwigheid en is daarom een proces dat goed in de gaten gehouden moest worden", legt Tim Vos-Goedhart uit. "Dat de terzijde geschoven briefstemmen niet zijn gecontroleerd door de Kiesraad vinden wij geen goede zaak. Wij roepen dan ook op om het proces te verbeteren zodat het maximaal transparant is."

Verkiezingsuitslag

Toch valt het effect van deze niet meegetelde stemmen op de uitslag op de verkiezingen volgens Leijten in principe mee. Die 65.000 stemmen zouden waarschijnlijk over de verschillende partijen verspreid zijn. "Maar als het gaat om voorkeursstemmen is het in een aantal gevallen best spannend geweest en dan kan dat verschil net in die poststemmen hebben gezeten. Maar dat zullen we nooit weten. De uitslag is vastgesteld en daarmee is de uitslag de uitslag."

Ook hoogleraar empirische politicologie Carolien van Ham denkt dat de ongeveer 65.000 stemmen maar beperkt effect op de verkiezingsuitslag zouden hebben gehad. "Eén zetel op de hele uitslag valt me mee, maar als het niet nodig is moet je dat natuurlijk niet willen. Daarom vind ik dat je briefstemmen alleen moet toestaan voor mensen waarbij het echt niet anders kan, namelijk de mensen die in het buitenland wonen."

De beide ouderenbonden zien nog wel toekomst in het briefstemmen. "Het was ontzettend fijn dat de mogelijkheid werd geboden en we willen het briefstemmen graag behouden. Maar het moet wel een veel simpeler procedure worden", zegt Sipkens.

Demissionair minister Ollongren is vooral blij met het hoge opkomstpercentage. "Iedere stem die niet meetelt is erg, maar elke stemgerechtigde moet ook de gelegenheid hebben om hun stem uit te kunnen brengen, en dat was in coronatijd een probleem. En de opkomst is op peil gebleven. Dat vind ik heel belangrijk."