Voorbereiding op vrij Palestina eindigde 80 jaar geleden in de Wieringermeer
Tussen de 16 en 25 jaar oud waren ze, Joodse vluchtelingen uit heel Europa die zich in de jaren dertig in de Wieringermeer voorbereidden op een nieuw leven in Palestina. In de Noord-Hollandse polder werden ze omgeschoold tot agrariër, bouwvakker of ambachtsman.
Maar op 20 maart 1941 kwam er een abrupt einde aan hun avontuur. De 197 bewoners van het Joods Werkdorp werden door de Duitse bezetter weggevoerd en vermoord.
Met een speciale website die vandaag, precies tachtig jaar later online is gegaan, worden de weggevoerde bewoners van het dorp herdacht. "Iemand is pas dood als hij niet meer wordt genoemd", zegt historisch onderzoeker Roel Wittink bij NH Nieuws. "Dus als hij breeduit wordt genoemd op de website, dan leeft hij, in ieder geval digitaal, verder."
Het beloofde land
De geschiedenis van het Joods Werkdorp aan de westelijke kant van de Wieringermeer gaat verder terug dan tachtig jaar. In 1934 pachtte de Stichting Joodse Arbeid een stuk land en een groot gebouw in de toen net drooggevallen polder. De stichting begon Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland op te vangen maar bood ook gastvrijheid uit jonge Joodse pioniers uit andere Europese landen inclusief Nederland.
De bedoeling was dat zij zich in de Wieringermeer konden voorbereiden op een nieuw leven in wat toen 'het beloofde land' werd genoemd, een nog te stichten vrij Palestina.
Herdenkingsstenen
Op 20 maart 1941 werd het werkdorp voor het grootste deel ontruimd door de SS. Zestig mensen bleven in de polder achter voor de verzorging van het vee en het gewas en overleefden de oorlog vrijwel allemaal. De andere 197 'dorpsbewoners' werden via de kampen Schoorl en Westerbork naar verschillende concentratiekampen gevoerd.
Op de website die nu online is, zijn hun levensverhalen te lezen en veel foto's te vinden. Het project komt voort uit het werk van Marieke Roos en Ina Hoogenbosch. Zij regelden al eerder dat er een nieuw monument met herdenkingsstenen kwam bij het Joods Werkdorp, midden in de polder. Door de coronacrisis is dat gedenkteken nog niet onthuld. Dat komt later.
Alle verhalen zijn schrijnend
"Marieke en Ina hebben veel lokale contacten en al heel veel verhalen verzameld. Ik vind het zelf interessant om bijvoorbeeld online te speuren naar informatie", zegt onderzoeker Wittink. "Alle 197 verhalen zijn heel schrijnend. Maar ik wil er wel twee uitlichten. De eerste gaat over de 57 die naar concentratiekamp Mauthausen zijn afgevoerd. Zij hebben de meest vreselijke experimenten moeten ondergaan. Dat kun je je niet voorstellen", vertelt Wittink.
"De tweede groep is een stuk of tien mensen die in allerlei kampen hebben gezeten", gaat Wittink verder. "Dan wordt zo'n kamp uiteindelijk bevrijd en dan zijn ze zo verzwakt en zo door ziekte aangetast. Sommigen wogen nog zo'n 30, 35 kilo. En die maken de bevrijding dan mee maar overlijden een paar dagen later alsnog. Ja, dat gaat door merg en been."