Winnaars VVD en D66 aan zet bij formatie, forse verliezen op links

Voor de vierde keer op rij is de VVD erin geslaagd de grootste te worden. De partij van Mark Rutte haalt zoals het er nu naar uitziet nog wat meer zetels dan vier jaar geleden en komt volgens de voorlopige prognose van het ANP uit op 36 zetels.

Een andere grote winnaar van de verkiezingen is D66, dat met 24 zetels ruimschoots de tweede partij van het land wordt. De twee partijen zullen, daarover bestaat geen twijfel, een sleutelrol spelen bij de formatie.

De VVD is in heel veel gemeenten de grootste partij geworden. Daarmee 'kleurt het land blauw':

Lijsttrekker Sigrid Kaag sprak van een "buitengewone prestatie", geen overdrijving gezien de partijhistorie: het evenaart het beste verkiezingsresultaat voor D66 ooit. Tot nu toe haalde de partij in 1994 het beste resultaat (toen ook met 24 zetels), met Hans van Mierlo als lijsttrekker. "Van Mierlo zou hebben gezegd, het is een waanzinnig avontuur", refereerde Kaag aan hem.

Forum, JA21 en de PVV

Ook voor Forum voor Democratie en JA21 was het een goede avond. FvD stond in de peilingen lange tijd hoger, viel ver terug, maar boekt nu toch een flinke winst: van 2 naar 8 zetels. Mogelijk dankt de partij dat aan het feit dat ze als enige campagne voerde tegen het coronabeleid.

JA21, van de FvD-dissidenten Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, krijgt ook zetels in de Tweede Kamer: drie, zo lijkt het. De partij heeft in de Eerste Kamer onder de naam Fractie-Nanninga al acht zetels.

De PVV was de tweede partij van het land, maar verliest volgens exitpoll een paar zetels en komt op 17.

CDA, GroenLinks , SP en PvdA

Fors zijn de verliezen voor het CDA en voor de linkse partijen GroenLinks en SP. Het CDA van lijsttrekker Hoekstra blijft steken op 15 zetels, bijna net zo'n slecht resultaat als in 2012, toen de partij 13 zetels overhield.

GroenLinks en SP die nu beide 14 zetels hebben verliezen fors. De SP gaat naar 9 zetels, en GroenLinks naar 7, waarbij die laatste het slachtoffer lijkt te zijn geworden van het succes van Kaag.

Ook de derde linkse partij, de PvdA, doet het slecht. Onder leiding van lijsttrekker Ploumen wist de partij zich niet op te richten na de historische klap van 2017, toen ze van 38 naar 9 zetels ging.

Rutte wil snelle formatie

VVD-leider Rutte zei in de loop van de avond al dat het "zeer voor de hand" ligt dat zijn partij met D66 gaat praten, om er snel aan toe te voegen dat hij eerder ook heeft gezegd graag met het CDA te willen werken. Of dat genoeg zal zijn voor een meerderheid is nog de vraag. Volgens de prognose staan deze drie partijen samen op 75 zetels.

Het is ook de vraag of het CDA hieraan mee wil werken, zeker omdat Kaag direct heeft gezegd dat het beleid "progressiever, eerlijker en groener" moet. CDA-lijsttrekker Hoekstra voelde op de uitslagenavond weinig behoefte om daar al op vooruit te lopen. Hij sprak van een teleurstellend resultaat, en had geen zin om al te evalueren.

De huidige coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie lijkt in elk geval een meerderheid te halen, maar hierbij is onder meer de vraag of D66 en de ChristenUnie opnieuw met elkaar in zee willen. De ChristenUnie blijft in de voorlopige prognose op vijf zetels staan.

Andere coalities

Als het CDA niet meedoet, komen mogelijk de PvdA en GroenLinks in beeld. PvdA-lijsttrekker Ploumen leek daar afgelopen avond niet afkerig van, en GroenLinks-leider Klaver zei dat GroenLinks nu niet aan de beurt is.

Een rol voor de PVV, nu de derde partij, lijkt uitgesloten, ook omdat Rutte in de campagne voor de PVV onbespreekbare voorwaarden stelde (waaronder excuses voor de 'Minder Marokkanen'-uitspraken) voor eventuele samenwerking in een coalitie. Partijleider Wilders, die sprak van een "licht verlies", zei ervan uit te gaan opnieuw de oppositie te zullen aanvoeren en daar "het authentieke PVV-geluid te laten horen".

Theoretisch kunnen ook de SP en de nieuwkomers Volt en JA21 nog bij de formatie betrokken worden. Maar D66 en JA21 liggen wel heel ver uit elkaar en hetzelfde geldt voor de VVD en de SP.

Het ultra-pro-Europese Volt komt vanuit het niets met drie zetels in de Kamer. Een nieuwkomer die waarschijnlijk ook een zetel bemachtigt is de BoerBurgerBeweging. Bij1 van Sylvana Simons lijkt net niet voldoende stemmen te hebben gehaald.

Verkenner

Rutte zei een snelle formatie na te streven. Hij verwacht, als grootste partij, later vandaag een verkenner voor te dragen. Daarna wil hij vooral gaan kijken "wat er nodig is" aan het eind van de coronacrisis, zodat "bedrijven, theaters bioscopen, musea weer van start kunnen gaan".

Komende middag zullen lijsttrekkers onder leiding van Kamervoorzitter Arib bijeenkomen. De verwachting is dat er dan snel een verkenner wordt aangewezen.