Leger Myanmar verklaart onafhankelijke pers vogelvrij

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

De angst regeert onder journalisten in Myanmar, nu het leger ook hard optreedt tegen de vrije pers. Soldaten vallen redacties binnen, nemen computers in beslag en arresteren verslaggevers, redacteuren en hun leidinggevenden. Zo sneuvelt een van de laatste burgerrechten die nog overeind stonden na de coup van begin februari.

"We zijn bang," zegt televisiepresentator Ye Wint Thu vanuit Yangon. "Ik ben een bekende tv-persoonlijkheid, ik heb een talkshow. Het leger weet wie ik ben."

Vannacht maakte de staatstelevisie het verbod op vijf onafhankelijke mediabedrijven bekend. De bedrijven, die allemaal verschillende platforms bestieren zoals televisie, online en krant, mogen sindsdien op geen enkele manier nieuws verspreiden. De afgelopen weken hebben ze allemaal uitgebreid verslag gedaan van de dagelijkse betogingen tegen de staatsgreep, en het legergeweld met tientallen burgerdoden als gevolg.

'Verslaggevers slapen niet meer thuis'

"Een half uur geleden vielen soldaten nog een redactie binnen, daar was niemand aanwezig. Maar ze hebben spullen meegenomen. Vanmiddag is ook de CEO van een andere zender gearresteerd," zegt Thu, die een wekelijkse nieuwsrubriek presenteert op Democratic Voice of Burma (DVB), een van de vijf verboden nieuwsorganisaties.

"Het is intens. We moeten echt heel voorzichtig zijn. Ik heb al weken niet meer thuis geslapen en ik moet continu blijven bewegen. Mijn collega's doen hetzelfde want we kunnen zo maar van ons bed worden gelicht."

"Het was al gevaarlijk daar, maar nu is het gevaar nog groter voor verslaggevers om opgepakt te worden," zegt Ole Chavannes, Nederlandse journalist die al jaren samenwerkt met de Myanmarese pers. Chavannes zette het Myanmarese jeugdjournaal op en is nauw betrokken bij de zender DVB.

"We maken ons grote zorgen over de gearresteerde mensen," zegt hij. "Er zijn in het verleden veel journalisten in de gevangenis gemarteld. Dat zou zo maar weer kunnen gebeuren, want het leger heeft lak aan de mensenrechten."

Het beeld van een steeds harder legeroptreden wordt bevestigd door de laatste berichten uit Yangon, de grootste stad van het land. Daar hebben Myanmarese troepen afgelopen nacht een wijk afgesloten waar veel wordt gedemonstreerd. Alle huizen zijn doorzocht, tientallen mensen werden aangehouden. De veiligheidstroepen richtten zich vooral op huizen waar een vlag van Aung San Suu Kyi's partij aan het balkon hing. Vandaag is de dood van twee gedetineerden gemeld, beide lid van die partij. Volgens ooggetuigen vertoonde een van de lijken tekens van lichamelijk geweld, meldt Human Rights Watch.

Tot nu toe waren veel journalisten zichtbaar aanwezig tijdens demonstraties in Myanmar. Ze droegen helmen en kogelvrije vesten met het woord 'pers' in grote letters erop. "Maar dat kan niet meer," zegt Chavannes. "Ze zullen die vesten blijven dragen, maar dan verstopt onder lagen kleding. Journalisten in Myanmar weten hoe ze onder deze omstandigheden moeten werken. Een beetje persvrijheid hebben ze alleen de laatste acht jaar gehad. Nu vallen ze terug op hun oude reflexen."

"Zolang ik tussen de mensen loop, denk ik dat mijn bekendheid mij enige bescherming biedt," voegt Myanmarese televisiemaker Ye Wint Thu toe. "De demonstranten zullen me beschermen van het leger. Maar als ik in mijn auto rijd of op mijn tijdelijke verblijfplek zit, weet ik het niet zo zeker."

Ondergronds werken

Qua techniek zijn er prima omwegen voor de verboden media, legt Chavannes uit. "DVB heeft een Facebookpagina met bijna 16 miljoen volgers en we krijgen honderden miljoenen reacties op die pagina elke maand. We bereiken zo heel veel mensen." Daarnaast heeft de zender andere live online videokanalen en is een oude satellietzender weer in gebruik genomen waardoor kijkers met een eigen schotel DVB kunnen blijven ontvangen. De servers zitten in het buitenland, buiten het bereik van het leger.

"De hele programmering is veranderd om na de coup te kunnen blijven uitzenden," zegt Chavannes. "Nu wordt er niet vanuit een studio, maar vanaf de straat uitgezonden. Met een busje voegen de verslaggevers zich bij demonstraties en kunnen ze zelfs vanuit de bus gesprekken voeren met protestleiders. Stel je voor dat het NOS Journaal zo moest werken."

Zo laat de Myanmarese pers zien dat ze zich niet snel zullen laten verstommen. Toch zit het grote verschil met het verleden niet in hoe de pers te werk gaat, maar hoe goed bereikbaar de bevolking is. "In tegenstelling tot het verleden worden veel meer mensen direct geïnformeerd," zegt Chavannes.

"Dat merk je aan hoe breed gedragen het verzet nu is. Mensen uit alle lagen van de bevolking zijn betrokken. Textielfabrieken van H&M blijven dicht, bankkantoren blijven dicht. De burgerlijke ongehoorzaamheid is groot en dat komt door sociale media. Iedereen heeft een smartphone met camera en kan beelden delen. Dit heeft veel meer impact dan Aung San Suu Kyi."