Vrouwelijke oud-politici: 'Het zit hem vaak in taalgebruik'

• Sophie Feenstra en Melvin Captein

10 procent van de tweets gericht aan vrouwelijke politici is haatdragend, bleek onlangs uit onderzoek van De Groene Amsterdammer. In dat artikel gaan meerdere zittende politica's in op seksistische opmerkingen en verwensingen die zij digitaal ontvangen.

In reactie hierop deed D66-lijsttrekker Sigrid Kaag de oproep aan met name mannen om zich vandaag - op Internationale Vrouwendag - uit te spreken tegen deze seksistische berichten aan vrouwen.

Maar hoe was dat in de periode dat sociale media nog geen (grote) rol speelden? We vroegen drie oud-politica's uit verschillende kabinetsperiodes naar hun ervaringen.

Rita Verdonk - Kabinet Balkenende II en III (2003 tot 2007)

Als VVD'er was Rita Verdonk (65) tweemaal minister. Later richtte ze haar eigen partij Trots op Nederland op. De huidige discussie voelt herkenbaar, zegt ze. "Ik vind seksisme een groot woord, maar aangesproken worden op je vrouw-zijn kom je gewoon altijd tegen. Je merkt dat vraagstellingen en de manier waarop naar je gekeken wordt, anders zijn dan bij een man."

"Dan denk je bijvoorbeeld een goed inhoudelijk debat met een Kamerlid te hebben gevoerd en zegt iemand na afloop: wat een leuke jurk had je aan. Of je wordt boos en krijgt de opmerking hoe aantrekkelijk je bent als je je opwindt. In dat opzicht is er niets veranderd."

Verdonk probeerde altijd nuchter naar zulke situaties te kijken, al verbaasde ze zich wel regelmatig. "Ik kreeg weleens het compliment dat ik de enige 'vrouw met ballen' of 'kerel' in de Kamer was. Maar dat zijn natuurlijk puur mannelijke kwalificaties. Dat zegt een hoop."

Hoewel sociale media in haar tijd in Den Haag nog in de kinderschoenen stonden, ontving Verdonk regelmatig berichten van het publiek. "Ik kreeg wel vaak 'aparte' mailtjes en brieven. Soms vervelend, maar lang niet altijd. Zo heeft er ook weleens een man zomaar met een bos bloemen voor mijn neus gestaan, omdat hij me een mooie vrouw vond. Zulke dingen zijn niet erg, dat is tamelijk onschuldig."

Dat er nu aandacht is voor seksisme tegen politica's wil niet zeggen dat het zal afnemen, denkt Verdonk. "Het laait wel vaker op." Desondanks steunt ze de oproep van Kaag. "In iedere werksituatie loop je er als vrouw wel tegenaan, dus die discussie voeren is goed."

Jeltje van Nieuwenhoven - Kabinet-Kok II (1998-2002)

Van 1981 tot 2004 zat Jeltje van Nieuwenhoven (77) voor de PvdA in de Tweede Kamer. In 1998 werd ze de eerste vrouwelijke Kamervoorzitter.

"Ook zonder sociale media wisten ze me wel te vinden hoor", zegt ze met een lach. "Mijn telefoonnummer stond in het telefoonboek en wekelijks had ik wel een schreeuwer op mijn antwoordapparaat. "Kutwijf" of "snert-PvdA" werd er dan geroepen. En het was altijd een man."

Daar is voor Van Nieuwenhoven een duidelijke verklaring voor. "Het is mannelijke suprematie die begint te twijfelen of ze de macht wel kan behouden. Ga er maar van uit dat dat het echt is. En ze uiten zich altijd namens de groep, nooit persoonlijk. Want als ik zo'n schreeuwer terugbelde was het vaak: "Sorry mevrouw Van Nieuwenhoven, zo had ik het niet bedoeld." Maar goed, het individu dat scheldt is vaak niet degene met wie je dit onderwerp goed kunt bediscussiëren."

Ook opmerkingen over het uiterlijk zijn volgens de oud-politica van alle tijden. "Maar wel alleen over de vrouwen, ik hoor dat over de mannen veel minder. Het ging bij mij over mijn rooie haar, dat ik de verkeerde kleren droeg en mijn Friese accent."

Er zit volgens Van Nieuwenhoven ook veel seksisme in de taal die gebruikt wordt. "Vrouwen kunnen tot hun 77ste nog meisjes worden genoemd, maar over een man zal nooit 'jongetje' worden gezegd." Zo haalt Rob Jetten vandaag op Twitter aan dat Wopke Hoekstra naar Sigrid Kaag verwees met "tante Sigrid". "Vreselijk, dat bedoel ik ja. Het heeft iets neerbuigends."

Maar hoewel het schelden op sociale media veel erger en harder is geworden denkt Van Nieuwenhoven toch dat het de goede kant op gaat. "De mannen wennen er langzamerhand aan dat de macht eerlijk verdeeld moet worden."

Neelie Kroes - Kabinet-Lubbers I en II (1982 tot 1989)

Neelie Kroes (79) was namens de VVD tussen 1971 en 2014 in allerlei functies actief. Zo was ze de eerste vrouwelijke minister van Verkeer en Waterstaat in de kabinetten-Lubbers I en II. "Ik zat met één andere vrouwelijke minister in dat eerste kabinet en was zelfs de enige vrouw in Lubbers II. Dan ben je een zware minderheid, dat werkt niet. Pas als je een derde hebt van het aantal om tafel kun je de sfeer en de cultuur veranderen."

Toch voelde ze zich in die tijd nooit over het hoofd gezien of verkeerd bejegend. "Dat heb je namelijk zelf in de hand. Als je je over het hoofd gezien voelt dan moet je harder van je laten horen." Het was het doel van Kroes om andere vrouwen enthousiast te maken voor het ministerschap. "Dan moet je dus niet gaan piepen, je moet doen alsof het heel normaal is dat je daar zit."

Dat er nu tien vrouwelijke lijsttrekkers zijn laat zien hoeveel er al veranderd is, zegt Kroes. "En ja, er zullen vast wel rimpelingen zijn met haattweets, maar daar moet je in de politiek ook een beetje een olifantenhuid voor ontwikkelen. Daarbij zijn die tweets niet alleen gericht aan de vrouwen. Mark Rutte krijgt ook veel rommel over zich heen."

Of het hierbij dus om seksisme gaat weet Kroes niet. "Men reageert nu eenmaal eerder op uitgesproken figuren, en vrouwen vallen in de politiek nog steeds meer op dan mannen." Toch is ze blij dat Kaag de aandacht vestigt op de toon op sociale media. "Dit soort berichten gaan ook rond over kinderen. Dat vind ik duizend keer erger. Dus als dit tevens een oproep is om onze normen en waarden op sociale media onder de loep te nemen dan kan wat mij betreft de vlag uit. Je wilt laten zien dat als een vader dit soort teksten aan een politica stuurt, zijn dochter in de toekomst ook dit soort berichten kan verwachten."