SCP na coronajaar: met de meesten gaat het goed, maar wrijving en spanningen nemen toe

Een jaar sinds de uitbraak van de coronacrisis nemen de spanningen en wrijving tussen groepen Nederlanders toe. Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), dat er ook voor waarschuwt dat mensen zich vaker buitengesloten voelen. Het bureau vindt dat daar een taak voor de overheid ligt. Die moet zich in haar communicatie meer richten op inclusiviteit.

"Dit betekent blijven benadrukken dat we als bevolking van Nederland samen deze crisis moeten doorkomen en actief vinger aan de pols moeten houden bij groepen die dreigen buitengesloten te worden", schrijft het SCP in het rapport Een jaar met corona.

Daarin blikt het SCP terug op de sociale en maatschappelijke effecten van de coronacrisis tot het najaar van 2020. Zo concludeert het SCP dat Nederlanders, ondanks de wrijving tussen de groepen, gemiddeld genomen nog steeds een hoge kwaliteit van leven ervaren. "We blijken een veerkrachtig volk, maar dat geldt niet voor bepaalde subgroepen", zegt SCP-onderzoeker Mirjam de Klerk.

De onderzoekers zien verschillende vormen van discriminatie. In het begin van de pandemie werd er op mensen met een Aziatische achtergrond neergekeken. Zij werden door sommigen gezien als schuldigen.

De crisis raakt iedereen. Volgens het SCP komt dat doordat het tegelijk een gezondheidscrisis, economische crisis en sociaal maatschappelijke crisis is. In de eerste maanden heerste nog vooral saamhorigheid, maar in de tweede golf ontstond meer wrijving tussen groepen. "Vooral tussen jong en oud en tussen zieke en gezonde mensen", zegt De Klerk. Zo gaven in oktober veel respondenten jongeren de schuld van het hoge aantal coronabesmettingen.

Psychische druk

Ook zelfstandig ondernemers hebben het moeilijk, net als mensen met een laag opleidingsniveau. "Neem bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Bij hen stapelen de problemen zich op. Het ging al niet goed voor de coronacrisis met het participeren op de arbeidsmarkt, maar dat zal na de coronacrisis alleen maar erger worden", stelt De Klerk. "Ze werken meestal in de horeca, de evenementenbranche of bij uitzendbureaus en juist hier zijn de grootste klappen gevallen.

De psychische druk en eenzaamheid zijn nu al zichtbaar, vooral onder jongeren en ouderen, zegt de SCP-onderzoeker. "Het is niet alleen een taak van de overheid om daarop in te springen, kijk vooral ook zelf eens om naar je buurman. Hulpverleners zouden daarnaast ook pro-actief moeten reageren door zelf deze mensen te benaderen, want vaak zijn juist mensen in psychische nood niet in staat om hulp te vragen."

Ook het feit dat mensen meer thuis zijn, thuis moeten werken leidt tot meer spanningen. Het SCP citeert een 51-jarige vrouw, van wie de man thuiswerkt: "Ik ben gedegradeerd tot collega en koffiemachine om tegenaan te lullen en zijn frustratie te ventileren."

Om- en bijscholing

Door de steunmaatregelen lijken de economische gevolgen voor veel mensen mee te vallen, maar als de economie verder zal krimpen, zal met de werkloosheid ook de onvrede toenemen. Het Centraal Planbureau (CPB) raamt de werkloosheid voor dit jaar op circa 6 procent tegenover zo'n 4 procent vorig jaar. De Klerk: "Werkgevers wordt geadviseerd in te zetten op om- en bijscholing, al zijn ze daar in crisistijd misschien minder toe geneigd. En kijk ook eens naar de contracten. Pas de contractuele uren aan op de marktomstandigheden, biedt eerlijke prijzen voor tijdelijke contracten."

Het SCP wijst ook op kwetsbare kinderen met ouders uit de lagere sociaal-economische klasse. Zij lopen door thuisonderwijs het meeste risico op leerachterstanden, wat kan leiden tot een lager onderwijsniveau en daarmee kleinere kansen op de arbeidsmarkt. De ontmoetingen die kinderen op school hebben met klasgenoten en docenten zijn belangrijk voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen, zo staat in het rapport, maar door langdurige sluiting van scholen en kinderopvang lopen ze die mis.

Positieve ervaringen

Hoewel de coronatijd voor de meeste mensen vooral negatieve associaties oproept, noemen deelnemers aan het onderzoek ook positieve ervaringen. Ze waarderen bijvoorbeeld de saamhorigheid aan het begin van de crisis. Ook zijn ze minder bang om leuke dingen te missen (fear of missing out), want er is voor iedereen minder te doen buiten de deur.

Verder zeggen respondenten dat ze meer tijd hebben voor sociale contacten en dat ze meer rust ervaren.