De doorrekening van de verkiezingsprogramma's, waar moet je op letten?

Welke partij trekt het meeste geld uit voor onderwijs? Welk effect hebben de plannen van partijen op de overheidsfinanciën? Welke partijen halen de klimaatdoelen en wie betaalt die rekening?

Ook deze verkiezingen komen het Centraal Planbureau en Planbureau voor de Leefomgeving met een doorrekening van de verkiezingsprogramma's. Die presenteren ze vandaag om 10.30 uur. De persconferentie is live te volgen op NOS.nl.

Wat berekenen ze?

De doorrekeningen geven inzicht in waar politieke partijen echt geld voor willen uittrekken, hoe ze hun beloftes waarmaken en wat de langetermijneffecten van hun plannen zijn.

Waar partijen in verkiezingsprogramma's kiezers nog kunnen bedienen van vage termen als vergroening, duurzaamheid of een eerlijker systeem, moeten ze aan de planbureaus concreet laten weten hoe ze dat daadwerkelijk willen bereiken. Dat is een proces van maanden waarin de partijen steeds aanvullende vragen van de bureaus beantwoorden.

Met de doorrekeningen in de hand kunnen kiezers de partijprogramma's beter vergelijken. De investeringen en effecten van alle plannen, die totaal verschillend kunnen zijn, worden allemaal op dezelfde manier doorgerekend. Zo valt straks te lezen waar partijen het meeste geld aan willen uitgeven. Het CPB beperkt zich hierbij wel tot grotere investeringen die het Rijk juridisch gezien ook echt kan doen.

Tegelijk komt de rekening naar boven: wie gaat die investeringen betalen, en wanneer? Schuiven partijen de kosten naar de toekomst door, hoe beïnvloeden de keuzes de koopkracht, werkloosheid en ongelijkheid?

Het PBL, dat traditioneel kijkt naar hoe de programma's het milieu en klimaat beïnvloeden, kijkt dit jaar bovendien breder. Zo neemt het vanwege actuele discussies over stikstof en boerenbedrijven ook mee wat er verandert voor het inkomen van boeren. Ook de effecten op de woningmarkt komen aan bod. Verder zal het bureau op verzoek van de partijen kijken hoe de klimaatkosten verdeeld worden over verschillende groepen.

Welke partijen hebben hun verkiezingsprogramma laten doorrekenen?

Waar kleinere en nieuwe partijen meestal al niet meedoen, zijn er soms ook grotere partijen die ervan afzien om hun programma te laten doorrekenen. Ze mogen zich zelfs kort voor publicatie nog terugtrekken.

Wie er wel meedoen, blijft een angstvallig geheim tot de publicatie. Tenzij een partij daarover zelf al iets naar buiten brengt. Zo heeft Forum voor Democratie al aangegeven dat ze hun programma niet laten doorrekenen. De PVV doet ook niet mee.

Bij de vorige doorrekening in 2017 liet het CDA de plannen niet doorlichten door het PBL. Dit keer ziet de VVD af van het aanbod van het PBL om het programma door te rekenen op milieueffecten, onder andere omdat het PBL kernenergie niet meerekent als beleidsoptie.

Dat sommige partijen delen niet laten doorrekenen, maakt een vergelijking moeilijker. Want dan kan het zomaar zijn dat het duurzame beleid van partijen goedkoop is, terwijl onduidelijk is of ze aan groene doelstellingen kunnen voldoen.

Wat zien we niet?

Sommige zaken vinden zelfs de planbureaus te ingewikkeld om door te rekenen. Zo kunnen ze niet becijferen wat investeringen in onderwijs en onderzoek de economie en de overheid opleveren.

Dat is tegen het zere been van partijen die flink willen investeren in onderwijs, omdat zij stellen dat die investeringen de economie uiteindelijk laten groeien.

Is het nog wel nuttig met corona?

Hoewel op de korte termijn de economische vooruitzichten sterk beïnvloed zullen worden door corona, verwachten de planbureaus dat die onzekerheid als het gaat om de totale aankomende kabinetsperiode minder groot zal zijn.

Daarnaast gaat de doorrekening om een vergelijking tussen de partijen en daarvoor geldt: alle berekeningen zijn door dezelfde onzekerheid omgeven. Daardoor blijven de programma's onderling nog wel te vergelijken.

De verkiezingen verlopen dit jaar anders dan andere jaren: