Jaarlijks 150 miljoen blikjes op straat, hoeveel helpt statiegeld?
In de strijd tegen zwerfafval en verspilling komt er statiegeld op blikjes. Per 31 december 2022 krijg je 15 cent terug als je een blik frisdrank of bier inlevert. Maar wat levert die maatregel op en hoe schadelijk is blik in de natuur eigenlijk?
Vier vragen en antwoorden over de invoering van deze maatregel:
Hoe vervuilend zijn blikjes?
Talloze factoren spelen hierbij een rol dus het antwoord is niet eenvoudig. Als blikjes op straat of in het gras blijven liggen, is de natuurschade volgens experts doorgaans minder groot dan bij plastic flesjes (waar vanaf 1 juli ook 15 eurocent statiegeld voor geldt).
"Het probleem met plastic is dat het uit elkaar valt", zegt Ernst Worrell, hoogleraar Energie en Grondstoffen (UU). "En die microplastics worden vervolgens overal opgenomen in organismen."
Hoe schadelijk blik uiteindelijk is, hangt af van de volledige samenstelling van het blikje. De meeste zijn gemaakt van staal of aluminium. Soms zit er aan de binnenkant een dun laagje plastic. Ook de inkt en coating van het blikje kunnen schadelijk zijn voor het milieu.
"Als een zwerfblikje bijvoorbeeld geraakt wordt door maaimachines van de gemeente is het schadelijk is voor de dieren die de stukjes opeten", zegt Ulphard Thoden van Velzen, duurzaamheid- en verpakkingsspecialist (WUR).
Jan Postma raapt iedere week in Eindhoven blikjes van de grond. 'Zeker dertig per keer', zegt hij:
Aluminium wordt volgens Thoden van Velzen tegenwoordig veruit het meest gebruikt door fabrikanten. "Blikjes vertegenwoordigen ongeveer de helft van de totale hoeveelheid aluminium die in Nederland op de consumentenmarkt komt. Als het op de grond belandt, kan de natuur er niets mee en het kan eindeloos blijven liggen", zegt Thoden van Velzen.
Daarbovenop kost de productie van het aluminium veel energie, benadrukken de experts. Hoe meer ervan eindigt als zwerfafval, hoe meer er sprake is van verspilling en extra CO2-uitstoot.
Wat levert de maatregel op?
Uit tellingen van Rijkswaterstaat blijkt dat er steeds meer blikjes op straat of in de natuur worden gevonden; vorig jaar 27 procent meer dan enkele jaren geleden. Jaarlijks komen er zo'n 2 miljard blikjes op de markt in Nederland. Daarvan belanden er zo'n 150 miljoen in het milieu, schrijft staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven.
Adviesbureau CE Delft berekende in 2017 dat invoering van statiegeld de hoeveelheid rondzwervende blikjes en flesjes waarschijnlijk met 70 tot 90 procent zal verminderen. Die percentages zijn ook het uitgangspunt van het ministerie. Ook volgens de twee bevraagde experts moet deze doelstelling te halen zijn.
Op het gebied van recycling verwacht Thoden van Velzen geringe winst. "Het huidige verpakkings- en recyclesysteem werkt al best goed. Met statiegeld verwachten we dat het een klein beetje beter gaat; van 73 procent hergebruik tot 77 procent, in die orde van grootte moet je denken."
Maar dat positieve effect treedt volgens hem alleen op als ook afvalverwerkers aluminium blijven recyclen. Dit metaal wordt nu bijvoorbeeld door sorteerders tussen het restafval vandaan gehaald of apart ingezameld als PMD. Thoden van Velzen vreest dat die bedrijven het in de toekomst te weinig vinden lonen, omdat de hoeveelheid weggegooid aluminium fors zal dalen.
Werkt statiegeld in andere landen?
Duitsland heeft al jaren een statiegeldsysteem voor blik. Volgens de statistieken heeft dat goed gewerkt om zwerfafval tegen te gaan. In 2014 werd 97 procent van alle blikjes ingeleverd, blijkt uit een rapport waarin het statiegeldsysteem in verschillende landen werd vergeleken.
Ook Denemarken heeft een vergelijkbaar systeem. Daar werd 89 procent van de blikken teruggebracht. In andere Scandinavische landen worden eveneens inleverpercentages van boven de 90 procent gemeld.
"Het is een van de weinige manieren gebleken om te garanderen dat een groot deel van de blikjes terugkomt", zegt hoogleraar Worrell.
Kan Nederland die ingezamelde blikjes ook verwerken?
De producenten moeten zelf een systeem opzetten om de blikjes en flesje in te zamelen. Ze draaien ook op voor de kosten. "Als waarborg voor een fijnmazig systeem met voldoende innamepunten moeten producenten een doelstelling voor gescheiden inzameling van metalen drankverpakkingen bereiken van 90 procent", schrijft Van Veldhoven.
Maar het is een illusie om te denken dat al dat metaal in Nederland kan worden gerecycled, zegt Thoden van Velzen. "Dit is de achilleshiel van het plan: Nederland heeft geen secundaire aluminiumsmelterijen. Daar worden de gebruikte producten omgesmolten tot 'aluminium broodjes', die weer verhandeld kunnen worden."
In bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland is er volgens hem wel voldoende capaciteit om het hier ingezamelde blik te recyclen. "Maar als je echt streeft naar een circulaire economie, heb je zelf ook de maakindustrie nodig die de gescheiden ingezamelde stromen kan en wil verwerken."
