Minder arrestaties en confrontaties, wordt het rustiger op straat?

• Maartje Geels

  redacteur Online

De afgelopen dagen ging het ingaan van de avondklok gepaard met geweld. Relschoppers raakten op meerdere plaatsen slaags met de politie en ook winkels moesten het ontgelden. De afgelopen nacht verliep relatief rustig; er werd geen grootschalig geweld gepleegd en ook het aantal aanhoudingen lag lager dan de avonden ervoor.

Aan het begin van de avond zei Willem Woelders, nationaal commandant van de politie, dat het "echt een ander beeld" was dan maandag. Waar heeft dat mee te maken?

Volgens criminoloog Henk Ferwerda is de groep demonstranten van samenstelling veranderd. De massa's die zondag in Amsterdam en Eindhoven samenkwamen, vallen volgens hem grofweg in drie categorieën uiteen.

Zo zijn er de demonstranten die het niet eens zijn met de coronamaatregelen. Zij komen om te demonstreren, maar zijn niet gewelddadig. De tweede groep is die van de notoire ordeverstoorders. "Die zie je soms ook bij de komst van een asielzoekerscentrum opduiken, zij willen rellen", legt Ferwerda uit. Dan is er nog de laatste categorie: de meelopers. Die groep bestaat uit jonge mannen - soms nog minderjarig - die komen kijken. Zij zijn op zoek naar sensatie en doen mee uit verveling."

Waar die drie categorieën zaterdag en zondag door elkaar stonden, vielen maandag en dinsdag de demonstranten af. Er waren namelijk geen aangekondigde demonstraties en daardoor waren er minder mensen op de been.

'Burgers willen niet dat hun stad in puin getrapt wordt'

Gisteravond kwam daar nog een element bij: burgers gingen zich ermee bemoeien. In Maastricht trokken supporters van voetbalclub MVV de stad in om relschoppers op te wachten. En in Zwolle en Doetinchem dienden zich boeren aan. In de Amsterdamse wijk Bijlmermeer meldde zich weer een andere groep: bezorgde ouders en buurtbewoners. Zij wachtten jongeren op bij station Bijlmer Arena om met ze in gesprek te gaan.

Ferwerda: "Je zag gisteren voor het eerst een overmacht aan burgers die niet willen dat hun stad in puin getrapt zou worden." Zo'n tegenbeweging kan de groep meelopers afschrikken. Maar, zo waarschuwt hij, het is wel belangrijk dat de autoriteiten de regie houden en mensen niet voor eigen rechter gaan spelen.

Volgens terrorismedeskundige Jelle van Buuren kwamen afgelopen nacht allerlei elementen samen waardoor de rellen minder hevig waren. "Er wordt gewerkt om de angel eruit te halen en dat begint effect te krijgen."

Zo zitten de autoriteiten er volgens Van Buuren sinds het weekend "bovenop". De politie houdt de inlichtingen via sociale media scherp in de gaten, waardoor eenheden van tevoren weten waar ze moeten zijn. De groep die bovendien opruiende berichten op sociale media plaatst, wordt opgepakt en slinkt qua omvang, ziet Van Buuren.

Ook helpt het volgens hem dat er de afgelopen dagen veel arrestaties zijn verricht. Dat heeft effect op de groep meelopers. "Zij komen voor de sensatie, maar als het uit de hand loopt, is dat de groep die bij zichzelf te rade gaat. 'Hoe ben ik hier in godsnaam in terechtgekomen?'"

Optelsom van factoren

De politie is elke avond op straat, maar werkt ook preventief. Relschoppers werden gisteravond in Maastricht bijvoorbeeld voor 21.00 uur weggestuurd, voor het echt uit de hand liep. Van Buuren: "Gemeentes geven nu snel een noodbevel af waarmee je mensen staande kunt houden. Dat werkt beter dan wachten tot er een groep van honderd man met stenen in de weer gaat."

Net als Ferwerda wijst Van Buuren bovendien op het effect dat de omgeving kan hebben, zoals in de Bijlmer. "Dat helpt enorm. Praten is een veel prettigere manier om rellen de kop in te drukken dan de harde politiehand."

Dat blijkt uit de situatie in Kanaleneiland in Utrecht. Daar bleef het de afgelopen dagen rustig. Opmerkelijk, want afgelopen zomer waren er meerdere rellen in de wijk. Buurtwerker Omar Benali zegt in het NOS Radio 1 Journaal: "Beste mensen, er is een lockdown. Probeer je kinderen binnen te houden."

Terrorismedeskundige Van Buuren omschrijft het als een "optelsom" van factoren. "En op een gegeven moment is de lol er ook wel af voor veel mensen." Het is volgens hem nog te vroeg om te zeggen of de rellen echt aan het uitdoven zijn. "Het zal nog een tijd onrustig zijn."

Maar, zo relativeert Van Buuren, je moet het in perspectief plaatsen. "De afgelopen dagen waren heftig, maar uiteindelijk is het een probleem van openbare orde. En dat is echt onder controle te krijgen."