Humanitaire crisis dreigt in Mozambique: ‘Nooit zoveel angstige blikken gezien’

• Oumaima Abalhaj

  redacteur Buitenland

Een half miljoen mensen in Mozambique zijn op de vlucht geslagen voor het geweld van een islamitische terreurgroep. Mensen uit de provincie Cabo Delgado, in het noorden van het land, zijn naar het zuiden gevlucht. En als er niet snel internationaal hulp komt, dan dreigt er volgens de Verenigde Naties een humanitaire crisis.

Wat is er aan de hand?

Mozambique wordt al een aantal jaar geteisterd door aanvallen van een jihadistische groep. "Maar het afgelopen jaar zijn de aanvallen en de hevigheid daarvan toegenomen", zegt correspondent Elles van Gelder. "En dan heb ik het over gruwelijke aanvallen, met het platbranden van dorpen, verkrachtingen en onthoofdingen."

In november vorig jaar werden er nog vijftig Mozambikanen onthoofd. De actie werd opgeëist door de groep Ahlu-Sunnah Wa-Jama (ASWJ). Ze claimen gelieerd te zijn aan IS, maar het is niet duidelijk of dit echt zo is en wat die band dan precies inhoudt. En door die gruwelijke aanvallen zijn er de afgelopen jaren honderdduizenden Mozambikanen in eigen land op de vlucht geslagen.

Somber

"De situatie van de vluchtelingen in Cabo Delgado is somber", vertelt Valentin Tapsoba van vluchtelingenorganisatie UNHCR op een persconferentie. "Het is een crisis waar mensenrechten op een dagelijkse basis worden geschonden. En de internationale gemeenschap mag dit niet laten gebeuren."

De vluchtelingen leven onder erbarmelijke omstandigheden. "Het gebied is overbevolkt, er is een gebrek aan voedsel en water, mensen raken ondervoed en er zijn geen sanitaire voorzieningen", zegt hij.

Lola Castro van het Wereldvoedselprogramma erkent het probleem. "Door de onveiligheid zijn hulporganisaties niet in staat om de vluchtelingen te bereiken." Terreurgroepen hebben namelijk veel gebieden in handen. De militanten nemen soms zelfs hele steden in.

Tapsoba vertelt dat hij in de 26 jaar dat hij werkt voor de VN nog nooit zulke gruwelijkheden heeft gezien. "Ik heb nog nooit zulke heftige verhalen gehoord van slachtoffers en ik heb nog nooit zoveel angstige blikken gezien. De mensen die ik heb ontmoet, hebben alles moeten achterlaten. Hun huizen, land, dieren, maar ook hun identiteitspapieren. Ze hebben echt niks meer, omdat ze moesten vluchten om hun leven te redden."

En hij is bang dat het alleen maar erger wordt. "We moeten nu ingrijpen als we een humanitaire crisis willen voorkomen. Als er niet snel actie wordt ondernomen in Cabo Delgado, dan spreken we binnenkort niet over ruim een half miljoen vluchtelingen en 2000 doden. Maar over zoveel meer slachtoffers", zegt Tapsoba.

Cabo Delgado is een van de armste provincies in het land. Er is nauwelijks werkgelegenheid, waardoor de situatie voor jongeren uitzichtloos is. En dat terwijl in deze regio in 2011 een van de grootste gasvoorraden ter wereld is ontdekt.

"De inwoners van Cabo Delgado gaan er niet van uit dat ze gaan profiteren van de opbrengsten. Ze hebben het namelijk al eerder gezien, want in de provincie liggen ook robijnen. Maar dat heeft de regio zelf niet vooruitgebracht", zegt Van Gelder.

Volgens Van Gelder heeft de regering geen controle over de situatie in het noorden. "Toen de aanvallen begonnen in 2017 deed de regering ze af als acties van criminele bendes. Sindsdien zijn de terroristen alleen maar sterker en brutaler geworden."

De Mozambikaanse regeringstroepen hebben al hulp gehad van huurlingen uit Rusland en een privébedrijf uit Zuid-Afrika dat de strijd steunt met helikopters, maar dat heeft ook niet geholpen. De Zuid-Afrikaanse regering heeft al een tijdje geleden gezegd dat het leger kan bijspringen, mocht Mozambique dat willen.

Ook de EU heeft toegezegd te gaan helpen met het trainen van Mozambikaanse troepen en de logistiek. En het regionale samenwerkingsorgaan in zuidelijk Afrika SADC zou deze week bijeenkomen om onder meer de veiligheidssituatie te bespreken, maar dat is uitgesteld.