Altijd nog stilte rond vergeten WOII-ramp

Door redacteur Lambert Teuwissen

Hitler had vier dagen geleden zelfmoord gepleegd. Berlijn was al gevallen en de restanten van het nazi-regime onderhandelden over hun overgave. Met de vrijheid binnen handbereik gebeurde een van de grootste tragedies van de Tweede Wereldoorlog: de ramp in de Lübecker Bocht bij Neustadt.

Drie schepen met gevangenen werden per abuis gebombardeerd door Britse vliegtuigen. Ruim 7000 mensen kwamen om, onder wie meer dan 300 Nederlanders.

Onbekend drama

Vanmiddag wordt in Den Haag 'De Ramp in de Lübecker Bocht' gepresenteerd, het eerste Nederlandse boek over het drama. Want hoewel er meer doden vielen dan bij het bombardement op Rotterdam of de Watersnoodramp acht jaar later, is het drama nagenoegd onbekend in Nederland. In het buitenland verschenen er boeken over; in Duitsland, zelfs in Frankrijk, maar in Nederland ontbrak dat.

"De mensen die in Nederland terugkwamen, die konden hun verhalen nauwelijks kwijt", zegt schrijver Sietse Geertsema. "Men dacht hier: zo erg kan het nooit geweest zijn. En wie tegen zo'n houding aanloopt, klapt dicht."

Het drama begon tegen het eind van april, toen het concentratiekamp Neuengamme met zijn vele buitenkampen werd ontruimd. Duizenden werden op dodenmarsen gevoerd die eindigden in de Lübecker Bocht. Daar wachtte het lijnschip Cap Arcona samen met drie vrachtschepen op hun gedoemde passagiers.

Hel op aarde

De schepen waar de mannen, vrouwen en kinderen op geladen werden, moeten de hel op aarde zijn geweest. Gevangenen werden zonder licht of lucht opgesloten in het ruim. Het was onmogelijk je te onttrekken aan de drek en de urine. Sommigen werden dagenlang niet gevoed, vaak bevochten gevangenen elkaar om een snee brood of een slok water. De allerzwaksten hadden geen schijn van kans.

Maar wie deze bezoeking overleefde, wachtte nog het bombardement.

Verrassing

De klap kwam voor veel gevangenen als een volslagen verrassing. In het ruim hadden ze niet de Britse vliegtuigen horen aankomen. Maar wel realiseerde iedereen zich onmiddellijk dat ze van de schepen af moesten zien te komen. Vooral de Cap Arcona, het passagiersschip met zijn luxueuze houten versieringen, brandde hevig.

De meerderheid van de gevangenen slaagde er niet in om weg te komen. Ze bevochten elkaar bij de smalle uitgangen van het ruim en verdronken gezamenlijk. Kabels van reddingsboten brandden door, waardoor de inzittenden in zee stortten. Wie door een wonder het ijskoude water van de Oostzee overleefde, werd vaak aan de kust gefusilleerd door wachtende Duitse militairen.

Een getuige beschrijft hoe een Poolse vader en moeder hun kind met een touw tussen zich in binden. Hij weet niet of ze het overleefd hebben. Even verderop kiest een gevangene bewust voor het vuur, omdat hij niet wil verdrinken.

Duivelse val

Het is nog altijd een raadsel waarom de Britten de schepen bombardeerden. Geertsema denkt dat de Britten in een duivelse val van de SS zijn getrapt. "Die schepen mochten van de SS geen Rode Kruisvlaggen voeren, er waren geen gevangenen aan dek te zien en de verkenningsvliegtuigen die overvlogen werden beschoten met mitrailleurs", somt hij op. "Dat moest wel de indruk geven dat het ging om oorlogsschepen. Bij zo'n enorm schip als de Cap Arcona denk je dan aan een troepentransport."

Tragisch genoeg waren de Geallieerden door het Rode Kruis gewaarschuwd dat er gevangenen op dit soort schepen werden gehouden. Bij de bevrijding van de stad Lübeck was hen dat duidelijk te verstaan gegeven.

Geen risico

De Geallieerden waren echter bang dat de SS een guerrillaoorlog in Noorwegen zou beginnen. Daarom werd besloten geen enkel risico te nemen dat grote hoeveelheden Duitse militairen met de schepen zouden wegkomen. Daarmee was het lot van de gevangenen bezegelt, vermoedt Geertsema.

Het blijft bij speculatie wat er precies is misgegaan. "De Britten stopten de zaak in de doofpot in eerste instantie. Zelfs de piloten kregen in sommige gevallen pas jaren later te horen wat er precies gebeurd was, nota bene van een Duitse journalist die er een boek over schreef."

Gespreksverslagen

De Britten reageren nog steeds krampachtig als het over de ramp gaat. Nog altijd zijn niet alle documenten over het bloedbad vrijgegeven. "Ik zou graag de gespreksverslagen van het hoofdkwartier willen hebben, als doordringt wat er echt op die schepen zat", verzucht Geertsema, "maar die zijn niet te krijgen en de Britse overheid zwijgt in alle talen hierover."

Zelfs een behulpzame dame bij het Imperial War Museum in Londen schrijft ineens niet meer terug als er naar de Lübecker Bocht wordt gevraagd. "Op het moment dat je te dicht bij komt, slaat de zaak stil. Het enige wat ik nog heb gehad, was een rekening voor andere foto's die we hebben gebruikt."

Blunder

"Het geeft aan dat dit nog een heikel punt is voor de Britten. Britse officieren zijn in de val gelopen van de SS, terwijl ze gewaarschuwd waren. Ik kan me voorstellen dat het als een enorme blunder wordt ervaren."

Toch hoopt Geertsema stiekem dat zijn boek de starre houding van de Britten zal veranderen. "We hebben niet voor niets een Engelse samenvatting erin gezet." Ook nodigde hij de Britse en Duitse ambassadeurs uit. Ironisch genoeg had hij alleen van de laatste de toezegging langs te zullen komen.

Vergissing

"Overlevenden waren er al weinig en zijn er steeds minder, maar het zou voor de nabestaanden mooi zijn als de Britten eindelijk eens zouden zeggen: 'we hebben een enorme vergissing begaan en het spijt ons'."