Kerkdienst 'on demand' en interactieve sabbat: digitale diensten doen het goed

• Marieke Kesteloo

  redacteur binnenland

Gebedshuizen schakelden de afgelopen maanden noodgedwongen deels over op digitale diensten. Die diensten trekken vaak meer bezoekers dan de fysieke, zo merken de religieuze instellingen. Dit biedt ook voor na de coronaperiode mogelijkheden.

Iedere zondag leidt dominee Jacobine Scholte-De Jong een dienst in de protestantse Westerkerk in Gouda. De dienst online meekijken heeft zo zijn voor- en nadelen, merkt ze. "Mensen zijn natuurlijk het liefst fysiek aanwezig, maar het is fijn dat er een goed alternatief is nu dat niet kan. Toch zeggen veel gezinnen die ik spreek dat dit niet goed voor hen werkt. Vooral met kleine kinderen is het soms lastig om een dienst thuis live te volgen. Voor ouderen werkt het beter."

Ze ziet iedere week een goede opkomst, de kijkcijfers zitten steeds boven het normale aantal bezoekers. En niet alleen op zondag, zo valt Scholte-De Jong op in de statistieken. "Je kunt twee weken terugkijken via YouTube. Vooral in de eerste week zien we steeds een heel aantal mensen dat pas later in de week kijkt. Precies weten we het niet, maar dat gaat mogelijk om mensen die normaal niet iedere zondag in de kerk kunnen zijn."

Een van die mensen is Mariëlle Rijkaart. Voor corona probeerde ze iedere zondag naar de Westerkerk te gaan. Maar in de coronatijd is ze - als ze niet fysiek aanwezig kon zijn - een on demand-kijker geworden. "Ik heb drie jonge kinderen, dan is het op zondagochtend niet te doen om even rustig op de bank naar de televisie te kijken. Daarnaast lukt het me vanwege mijn werk als musicus ook niet altijd."

En dus zoekt ze nu gedurende de week een rustig moment voor zichzelf om de dienst alsnog te bekijken. "Dat hoeft niet per se op zondag te zijn. Soms luister ik de dienst bijvoorbeeld in de auto terug." Ze denk dat ze dat ook na corona zeker zal blijven doen. "Het is heel fijn om dan alsnog te kunnen kijken als ik niet fysiek naar de kerk kan of te druk ben op zondag."

En de mogelijkheid tot uitgesteld kijken biedt meer dan dat. "Soms hoor je een mooie preek die je wel met iemand zou willen delen. Dat kon eerder niet. Nu stuur je gewoon het linkje en het precieze tijdstip door."

Interactief

De Liberaal Joodse Gemeenschap in Amsterdam ziet ook meer animo voor de diensten in de synagoge. In maart waren er binnen een week online diensten te volgen met behulp van een in allerijl opgericht digitaal team, inmiddels uitgegroeid tot twintig vrijwilligers.

"Het is anders, maar we kunnen wel écht samen zijn", klinkt het:

En dat terwijl online gaan op sabbat niet meteen vanzelfsprekend is, zegt rabbijn Joram Rookmaaker. "Binnen het progressieve jodendom proberen we op sabbat, in lijn met de joodse traditie, computer- en telefoongebruik te beperken. Maar we zagen dat dit een bijzondere tijd is die creativiteit vraagt."

Anders dan bij de kerk in Gouda worden de diensten in de synagoge niet opgenomen. En dus zijn ze ook niet terug te kijken. "We kiezen er bewust voor om niet op te nemen. Anders beleef je wel, maar verbind je niet."

Ook is niet alleen degene die spreekt te zien, want alle beelden worden live geschakeld. "We vinden interactiviteit belangrijk: je moet mee kunnen doen. En dus zien mensen in de synagoge de mensen thuis ook."

Blijvende ontwikkeling?

In hoeverre de online diensten na corona populair blijven, vindt Rookmaaker lastig te zeggen. "Onze uitdrukkelijke wens blijft toch dat je elkaar fysiek tegen kunt komen, dat kan online samenkomen nooit helemaal vervangen.

Toch ziet hij dat deze tijd veel nieuwe mogelijkheden heeft gebracht. "Voor corona had de synagoge een zeer beperkte audiostream waar slechts tien tot vijftien mensen gebruik van maakten. Nu kunnen honderden mensen een dienst bijwonen. En je kunt nu zelfs mensen uit bijvoorbeeld Amerika, Suriname of Israël een rol geven. Of mensen kunnen vanuit het ziekenhuis een dienst bijwonen."

Dat herkent Scholte-De Jong. "Eerder was er alleen de kerkradio. Daar schamen we ons nu bijna een beetje voor. We realiseren ons nu pas waar we de mensen die daarnaar luisteren mee hebben opgescheept. We zien nu in dat beeld - en ook de kwaliteit daarvan - heel belangrijk is."