Duitsland kijkt vijftig jaar Tatort, 'spiegel van het land'

• Liedeke Morssinkhof

  redacteur Buitenland

Voor veel Duitsers is het een ritueel: op zondagavond Tatort kijken. Stipt om kwart over acht, na het nieuws, zendt de Duitse publieke zender ARD onder die naam elke week een nieuwe krimi uit.

Vandaag is het precies 50 jaar geleden dat de eerste aflevering van de detective te zien was. Nog altijd kijken er miljoenen mensen, of het nou thuis op de bank is of met zijn allen in de kroeg.

En dus klonk vanavond om 20.15 uur weer in miljoenen huizen dit deuntje, dat sinds 1970 nooit is veranderd:

De formule van Tatort is in al die jaren nauwelijks veranderd. Elke regio heeft zijn eigen commissaris of politieteam, zodat de kijker elke week in een ander deel van Duitsland, Oostenrijk en sinds kort ook weer Zwitserland meespeurt in een moordzaak. Onder de vaste naam Tatort staan dus elke week andere verhalen, mensen en thema's centraal.

In Nederland was Tatort vanaf de jaren 80 tot begin deze eeuw op tv. Vooral commissaris Horst Schimanski uit Duisburg was razend populair. Hij was een totaal ander type dan de rechercheur die het publiek tot dan toe kende: geen wijze oude man in pak, maar een grofgebekte vent in een morsig jack.

Mét een link naar Nederland bovendien, want zijn trouwe assistent Hänschen werd gespeeld door acteur en scenarioschrijver Chiem van Houweninge. In Duitsland zijn ze Hänschen nog altijd niet vergeten, vertelt Van Houweninge: "Als ik ergens in Duitsland op een drukke plek ben, sta ik eerst een stapel handtekeningen uit te delen. De mensen moeten nog altijd meteen aan Hänschen en Schimanski denken."

Het Nederlandse accent van Van Houweninge (met baard) was altijd duidelijk te horen:

Van Houweninge deed mee aan 36 afleveringen rond de figuur Schimanski, en schreef er zes. De kracht van Tatort ligt volgens hem onder andere in de actuele problemen die centraal staan. "In de jaren dat ik meeschreef, zijn we begonnen om problemen die in Duitsland speelden in het verhaal te verwerken. Van illegale adoptie tot milieuvervuiling, en een paar jaar geleden nog een aflevering over loverboys."

Deze fan en figurant sloeg bijna geen aflevering over en had zelfs 30 keer een figurantenrol in de serie:

Mediawetenschapper Sebastian Scholz, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, is het met Van Houweninge eens: "Wie Tatort kijkt, kijkt naar de geschiedenis van Duitsland. In de serie zie je terug wat Duitsland de afgelopen vijftig jaar bezighield. Maar je hoort ook hoe de mensen praten en ziet wat ze aanhebben. En hoe dat dan van regio tot regio verschilt, omdat er elke week ergens anders een moordzaak wordt opgelost."

Bovendien, zegt Scholz, probeert de serie ook altijd weer te vernieuwen. "Schimanski was daar in de jaren 80 een voorbeeld van. Zo'n rauwe politieman uit het Ruhrgebied, dat kenden we helemaal niet. Net zo'n stijlbreuk zien we tegenwoordig bij het Tatort-team uit Hessen. De zaken die zij oplossen zijn Tarantino-achtig, met bizarre plotwendingen en soms veel doden."

Jubileumuitzending

Het vijftigjarig jubileum wordt vanavond gevierd met de eerste van twee afleveringen, waarin de Tatort-teams van Dortmund en München samenwerken. Ditmaal gaat het om moord en oplichting, en de lange arm van de Zuid-Italiaanse maffia.

Voor wie wil: de uitzending begint om 20.15 uur op de publieke zender ARD.